Eshittimki, Chingiz-u Xorazmshoh,
Adovatqa chun bo‘ldilar kinaxoh.
Buzuldi jahon ulcha maqdur erur,
Netay sharhin aytib, chu mashhur erur.
Hamonoki Chingiz topib zafar,
Aning mulkini qildi zer-u zabar.
Ne kishvar arokim maqom ayladi,
Chekib tig‘i kin, qatli om ayladi.
Tushub mavjg‘a bahri jabborliq,
Ayon aylabon mavji qahhorliq.
Ato o‘g‘lig‘a yig‘labon: hoy-hoy!
Qizig‘a ano tortibon: voy-voy!
Hayot uyiga marg solib xalal,
Amon raxnasin mahkam aylab ajal.
Magar Shom mulkida erdi bu hol
Ki, iki rafi qi mavaddat xisol.
Qazodin birov dastgiri bo‘lub,
Birov yo‘qki, kofi r asiri bo‘lub.
Ko‘zidin oqar qonlaridin ikov,
Yudilar ilik jonlaridin ikov.
Tilab har biri aylamak ibtido
Ki, jonin yana birga qilg‘ay fi do.
Bu holatda qotil chekib tig‘i qatl
Birisiga qildi ayon big‘i qatl.
Yana bir boshin ochib, etmay haros,
Ayon ayladi yolborib iltimos
Ki: “Avval mening boshima tig‘ sur,
Chu men o‘ldum, ul dam aning
bo‘ynin ur!”
Munga chunki mayl etti o‘lturgali,
Boshig‘a jafo tig‘i tekurgali.
Ochib boshin ul bir ham aylab havas,
Nekim erdi avvalg‘ig‘a multamas.
Bular har bir – ul bir uchun qayg‘uda,
Bu holatda Chingiz emish uyquda.
Tushiga kirar bu ikki yor ishi,
Muni ko‘rgach aytur anga bir kishi
Ki: “Kechgil xaloyiqqa ozordin,
Vafo o‘rgan ushbu iki yordin.
Sanga kinavar bo‘lsa Xorazmshoh,
Ul ishtin jahon ahlig‘a ne gunoh?”
Iki shoh kini jahonni buzub,
Iki zor mundoq vafo ko‘rguzub.
Chu uyg‘ondi uyqusidin qahramon,
O‘lumdin xaloyiqqa berdi amon.
Iki yor-u qotilda ul mojaro
Ki, om o‘ldi baxshish so‘zi xalq aro,
Qilib erdi kofi rg‘a dog‘i asar,
Yetishti qulog‘iga chun bu xabar.
Qilib raf’ koʻnglidin ozorni,
Eshib qildi ozod iki yorni.
Iki shoh chun bo‘ldilar kinaxoh,
Jahon ahli bo‘ldi sarosar taboh.
Vale iki darveshning himmati,
Muvofi qlig‘i yumni xosiyati
Ki, qildilar isor joni hazin,
Ko‘tardi jahon ahlidin tig‘i kin.
Kishi aylasa rifq yumnin havas,
Anga to abad ushbu tamsil bas.
|
Eshitishimcha, Chingiz va Xorazmshoh
bir-biri bilan dushmanlik urushini
boshlagan ekanlar. Qudratlari yetgancha
jahonni buzdilar. Bu hammaga
ma’lum va mashhur bo‘lgani
uchun sharhini yozib o‘tirmayman.
Bu jangda Chingiz zafar qozonib,
Xorazm o‘lkasini ostin-ustun qilib
tashladi. Qaysi shaharni qo‘lga kiritgan
bo‘lsa, u yerdagi odamlarning
hammasini tig‘dan o‘tkazdi.
U zulm dengizini mavjlantirib, qahr-u
g‘azabini avjga chiqardi.
O‘lim kishilarning hayot uyiga kirishlariga
to‘sqinlik qilar, ajal esa omonlik
yo‘lini bekitib tashlagan edi.
Shom mamlakatida bo‘lsa kerak,
shunday bir voqea yuz berdiki,
do‘stlik fazilatiga ega bo‘lmish
ikki o‘rtoq tasodifan birovga bandi
bo‘lib, birov emas, kofir qo‘liga asir
tushib qoldilar. Ikkovining ko‘zlaridan
yosh o‘rniga qon oqar, ikkovlari
ham jonlaridan umidlarini uzgan edilar.
Zero, zolim bularning har ikkisini
qatl etmoqchi edi. Lekin biri ikkinchisidan avvalroq qurbon bo‘lishni istar edi. Maqsad – jonini o‘z do‘stiga fido qilmoq edi.
Bir mahal qotil tig‘ini qinidan
sug‘urib, birinchisiga urmoqchi
bo‘lgan edi, ikkinchisi boshini yalang
qilib, o‘limdan qo‘rqmay: “Avval
mening boshimga tig‘ sol, meni
o‘ldirgach, uning bo‘ynini choparsan!”
– deb yolvordi.
Ikkinchisini o‘ldirmoqchi bo‘lib,
uning boshiga jafo tig‘ini ko‘targan
edi, avvalgisi o‘limni havas qilgandek
boshini ochib: “Avval meni o‘ldir!” –
deb yalina boshladi. Bularning har
biri o‘z do‘sti uchun qayg‘uda ekanida
Chingiz uyquda bo‘lib, yuqoridagi
voqea uning tushiga kirdi.
Shunda, voqea guvohi bo‘lgan bir kishi Chingizga:
– Ushbu ikki do‘stdan vafo o‘rganib,
xaloyiqqa ozor berishdan voz
kech! Xorazmshoh senga dushman
bo‘lsa, bunda jahon xalqining nima
gunohi bor? – dedi.
Ikki shohning xusumati jahonni buzib
turganda, darhaqiqat, bu ikki do‘st
bir-biriga shu xilda vafo ko‘rsatdi.
Shu asnoda uyqusidan uyg‘ongan
Chingiz xaloyiqqa o‘limdan omonlik
berdi. Ikki do‘st bilan qotil o‘rtasida bo‘lgan bu mojaro xalq ichida yaxshilik timsoli bo‘lib qoldi.
Bu xabar kofi rning qulog‘iga yetib,
koʻngli yumshadi-da, ozor berishdan
qo‘l silkib, ikki do‘stning oyoq-qo‘lini
yechib, ularni ozod qildi.
Ikki shohning bir-biriga adovatidan
jahon ahli boshdan oyoq xarob bo‘lib
turganda, ikki darveshning himmati
va ahilligi hamda o‘z hazin jonlarini
bir-birlariga nisor qilishga tayyorligi
tufayli, jahon ahlining boshidan
dush manlik tig‘i ko‘tarildi.
Agar kishi do‘stlikni havas qilsa,
unga ushbu masal mangu o‘rnak
bo‘lib qolajak.
|
