10-tema: toparlardag’i konflikt ha’m oni sheshimge alip keliw jollari

10-TEMA: TOPARLARDAG’I KONFLIKT HA’M ONI SHESHIMGE ALIP KELIW JOLLARI.

Joba :
1. Pedagogikalıq jámáát degi dawlar hám olardıń ayriqsha qásiyetleri.

2. Pedagogikalıq jámáát degi dawlardıń kelip shıǵıw sebepleri.
3. Pedagogikalıq jámáát degi dawlardı saplastırıwda baslıqtıń pozitsiyasi.

Tayansh túsinikler: tınısh -totuv, or-ar-namıs, ántek hám ándiyshe, sharmu uyat, erkin, faravon, itibarsız, jámiyetshilik, oylaw, ań, etikalıq sezim, iybe hám minez-qulıqtıń tazalıǵı.

Konfliktler túrli orınlarda júz bolıwı múmkin. Mine sonday konfliktlerden biri - siz islep atirǵan miynet jámáátinde júz bolıwı múmkin bolǵan konfliktler bolıp tabıladı. Jámáátte júz bolıwı múmkin bolǵan konfliktlerdiń ayriqsha qásiyetleri ámeldegi boladı.

Miynet jámáátindegi payda bolıwı múmkin bolǵan konfliktler sizdan sırtda, yaǵnıy qarama-qarsılıq sizdiń máplerińizdi ózinde jam etpegen, yamasa oǵan siz da tortilgan, yaǵnıy sizdiń máplerińiz konflikt arqalı buzilayotgan hám yamasa kerisinshe, sizdiń máplerińiz yutib shıǵıp atırǵan, yamasa bólek halda siz hám sizdiń kásiplesińiz, siz hám sizdiń basshısıńız ortasında, yamasa ulıwma pútkil jámáát arasında payda bolıwı múmkin. Jámáát degi konflikt kim ortasında júz bolıp atırǵanlıǵına qaramay mine sol jámáátte islep atirǵan xızmetkerlerdiń barlıǵın óz domiga tartıp ketedi.
Ne nátiyjesinde miynet jámáátlerinde hár qıylı dawlar kelip shıǵadı. Bunıń bir neshe sebepleri bar:
• alohida shaxs hám jámiyetshilik mápleriniń uyqas kelmewi;
• ayrim bólek jámáát aǵzaları minez-qulqlarınıń social, toparıy normalarga qarsı keliwi (tártipsizlik, ıntızamdıń aynıwı, jumıstıń nátiyjesizligi hám b.);
• jamoa aǵzaları qarawlarındaǵı saykes emeslikler;
• ishni shólkemlestiriw hám miynetke munasábet degi parqlar ;
• ishchi xızmetkerler ortasındaǵı wazıypalardıń tuwrı bólistirilmegenligi hám h.
Jámáátte payda bolǵan hár túrli konfliktlerge salıstırǵanda passiv emes, aktiv yondoshgan maqul. Siz ózińizdi bir táreptiń janın alǵan yamasa ekinshi tárep ushın bo'ysungan halda emes, sol konflikt jaǵdaynı payda etken mashqalanı anıqlawǵa sayi-háreket etip, pútkil jámáát dıqqatın shaxslararo munasábetlerdi baqlaw etiwge emes, bálki mashqalanı anıqlawǵa, onıń sheshimin qıdırıwǵa, táreplerdiń hár birewiniń máplerin óz-ara jaqınlastırıwǵa, hár eki tárepti de qaniqtiradigan sheshimdi qıdırıwǵa jóneltiriwińiz kerek boladı.

Miynet jámááti xızmetkerleri óz-ara bir-birlerin húrmet qılıw hám bir-birlerine zálel etkazmaslikka háreket etip isleydiler. Biraq soǵan qaramastan geyde olar ortasında, kóbirek jámáát basshısınıń óz qolı daǵı xızmetkerlerge salıstırǵanda jámáát etikasining aynıwı nátiyjesinde mashqalalı jaǵdaylar ushırasıp turadı. Olar tómendegiler:

1) rahbarning óz qolında islep atirǵanlarǵa salıstırǵanda tákabbırlıǵı, yaǵnıy óz basshılıq lawazımın suiste'mol etken jaǵdaylarda basshılıq qılıw rejimin buzıwı ;
2) o'zini úlken tutıwı, olardı behurmat etiwi;
3) bergan wádeler ústinde túrmeslik;
4) tanqidli pikirlerge jol qoymaw ;
5) o'z qolı daǵı xızmetkerler huqıqların sheklew;
6 ) xodimlarga olar juwapkershilikinen tısqarı jeke minnetlemelerdi júklewi hám olardıń atqarılıwın talap etiwi;
7) xodimlarni gruppa -gruppa etip, olar ortasındaǵı dawlardı keltirip shıǵarıwı hám h.
Pedagogikalıq jámáát degi dawlar oqıtıwshı hám oqıwshı ortasında júzege keliwshi hám óz xızmet wazıypaların orınlawdan waz keshiwinde yamasa jaman orınlawında da kórinetuǵın boladı.
Konfliktte oqıtıwshı óz pozitsiyasini tuwrı anıqlawı júdá zárúrli, sebebi pedagogikalıq jámáát onıń tárepinde bolsa júzege kelgen jaǵdaydan shıǵıw oǵan ańsat boladı. Egerde klass ıntızamdı buzıwshi menen birge tártipsizlik ete baslasa yamasa óz-ara pozitsiyada bolsa bul unamsız aqıbetlerge alıp keledi (mısal ushın, dawlar turaqlı tús alıwı múmkin).
Munasábet dawları kóbinese pedagogdıń mashqalalı jaǵdaylardı sheberona hal ete almasligi nátiyjesinde júzege keledi hám ádetde uzaq dawam etedi. Bul dawlar jeke tús aladı, oqıwshınıń oqıtıwshın uzaq waqıt dawamında yoqtirmasligini keltirip shıǵaradı, olardıń munasábetlerin talay waqıtqa buzadı hám qıyınlastıradı.
Pedagogikalıq jámáát degi dawlar - social sub'ektler ortasında haqıyqıy qarama-qarsılıqtı júzege keltiretuǵın insanlar mápleriniń uyqas kelmewi. Tiykarǵı belgisi - daw predmeti júzege keliwi, lekin házirshe ashıq aktiv gúrestiń joq ekenligi. Yaǵnıy dúgilisiw rawajlanıwı processinde konfliktten aldın mudamı tartıslı jaǵday júzege keledi, onıń hasası esaplanadı.
Pedagogikalıq jámáát degi konfliktti konstruktiv sheshiw tómendegi faktorlarǵa baylanıslı dep esaplanadı :
 nizoni tuwrı túsiniw, yaǵnıy raxibiniń hám óziniń háreketlerin, tileklerin jeke qızıǵıwshılıqları menen etarlicha anıq túsiniw;
 ishtirokchilar júz bolıp atırǵanlardı hám tartıslı jaǵdaydan shıǵıw jolların, óz-ara isenimlilik hám sheriklik ortalıǵın jaratıw tuwrısında óz túsiniwlerin tuwrı aytıp baylanıstiń ashıqlıǵı hám natiyjeliligi, mashqalanı hár tárepleme talqılawǵa tayın bolıwları.

Pedagogikalıq jámáát degi konfliktti sheshiwge jaqınlawda tómendegi jaǵdaylarda paydalanıw múmkin:

- ámeldegi aldıńǵı pedagogikalıq tájiriybelerdi úyreniw;
- ekinshisi - dawlar rawajlanıwı nizamlıqları bilimlerin hám olardı aldın alıw hám jónge salıw qılıw usılların iyelew; (talay qıyın jol, biraq talay nátiyjeli, sebebi túrli dawlar barlıǵına jónge salıw qılıw jolların kórsetiw múmkin emes).
V. M. Afon'kova dawlarǵa pedagogikalıq aralasıwdıń tabıslı ligi pedagogdıń qarawlarına baylanıslı boladı dep aytıp otedi. Bunday qarawlar keminde tórtew bolıwı múmkin:
• konfliktke avtoritar aralasıw jantasıwı - pedagog daw - bul mudamı da jaman emesligi hám ol menen gúresiw kerekligiga isenimi bolmaǵan halda onı bastırıwǵa háreket etedi;
• neytralitet jaqınlaw - pedagog tárbiyalaniwshileri ortasında júzege keletuǵın dúgilisiwlerdi sezmaslikka hám qospaslikka háreket etedi;
• konfliktten shaǵılısıw - pedagog daw - bul júzege kelgen jaǵdaydan qanday shıǵıwdı bilmewi sebepli balalar menen onıń áwmetsiz tárbiyalıq jumısları kórsetkishi dep ishonadi;
• konfliktke maqsetke muwapıq aralasıw - pedagog tárbiyalaniwshileri jámáátin jaqsı biliwine, tiyisli bilim hám ilmiy tájriybelerine súyene otirip daw kelip shıǵıwı sebeplerin analiz etedi, onı bastırıw yamasa belgili dárejegeshe rawajlanıwına beriw tuwrısında qarar qabıl etedi.

Bekkemlew ushın sorawlar :

1. Jámáát degi konflikt jáne onı sheshimine alıp keliw jolların aytıp ótiń.
2. Qatarlaslar hám oqıtıwshılar menen kelispewshilik kelip shıǵıwına qanday taypa daǵı oqıwshılar sebep boladı?
3. Kishi gruppachalarda júzege keletuǵın konfliktler.
4. Jámáát degi konfliktlerdi basqarıw tártipleri neshe?
5. Konflikt sheshimin joybarlaw degende neni túsinesiz?

Paydalanılǵan ádebiyatlar :

1. Axmedova M. T. Pedagogikalıq konfliktologiya.-T.: TDPU, 2014.-304 b.
2. Ibragimov X., Yoldoshev Ol. hám basqalar. Pedagogikalıq psixologiya.-T.: Ózbekstan filosofları milliy jámiyeti, 2009 y.-400 b.
3. Xoliqov A. Pedagogikalıq uqıp.-T.: Ekonomika -finans, 2011 y.-420 b.