11, 12 – Ma’ruza Mavzu : Mexanik kattaliklarni o’lchashning asosiy qurilmalari Reja

SILJISHNI O‘LCHASH
Chiziqli va burchakli siljishlarni o’lchovchi asboblar turli xil texnologik
jarayonlarni avtomatlashtirishda keng qo’laniladi.
Potensiometrik siljish olchagichlar oraliq X yoki burchak a bo‘yicha
siljishni olchaydi va elektr signalga aylantiradi. Kirish signali oraliq X ga yoki
a burchakka siljish bo’sa, oraliq X yoki a dagi, kuchlanish potensiometrik
chiquvchi signal Uchiq bo’adi (7.1-rasm, a, b).
Potensiometr U kuchlanishli manbaga ulanganda, qarshilik R orqali tok I o‘tadi. Agar surilgich S qarshilik R bo‘yicha X oraliqqa surilsa, undan



a — to‘g‘ri chiziq bo‘yicha surilgichli potensiometr; b — burchak bo‘yicha surilgichli potensiometr. chiquvchi signal quyidagicha aniqlanadi:
bu yerda

Potensiometrning chulg‘ami bir tekis o‘ralgan va uni birlik oraliqlaridagi qarshiligi o‘zgarmas bo’lsa, quyidagi tenglama o‘rinli bo’ladi:

chiqish signali

bu yerda: I = U/R

Potensiometrning chulg‘ami bir tekis o‘ralgan va uni birlik oraliqlaridagi qarshiligi o‘zgarmas bo’lsa, quyidagi tenglama o‘rinli bo’ladi:

Chiqish siganli

ifoda potensiometrik sezgichlardan chiquvchi Uchiq kuchlanish bilan kiruvchi signal (surilish oraligi) X orasida to ‘g‘ri mutanosiblik borligini ko‘rsatadi. Potensiometr chulg‘amining solishtirma qarshiligi katta va issiqlik koeffitsiyenti juda kichik bo’gan simlar (konstanta, manganin, nixrom va boshqalar) dan tayyorlanadi. Avtomatik tizimlarda bunday bir taktli surilish sezgichlari o‘rnida, ko‘pincha ikki taktli potensiometrik sezgichlar ham qo’laniladi. Bu sezgichlarning surilgichidan olinadigan signal Uchiq ning miqdoridan tashqari ishorasi ham o‘zgaradi.


2. Datchiklarning texnik xususiyatlari

Har qanday qurilma kabi datchikning ham ishlab chiqaruvchilar tomonidan berilgan texnik pasporti bo’ladi. Pasportda datchikning muhim xususiyatlari beriladi. Ulardan ba’zi birlarini ko’rib chiqamiz.