11-мавзу. Бошқарув қарорлари ва функциялари режа

Стереотип қарорлар одатда қатъи йўриқномалар, меъёрий ҳужжатлар доирасида 
қабул қилинади. Бундай қарорлар баъзан кундалик, баъзан масалалар бўйича қабул 
қилинади, лекин ўзгаришлар асосан муддатларга, айрим сифат параметрларига, 
ижрочиларга тааллуқли бўлади. 
Раҳбар стереотип қарорларни одатда ортиқча тайёргарликсиз қабул қилади. 
Ходимларни ишга олиш ва ишдан бўшатиш, корхонанинг фаолиятини рисоладагидек 
бошқариш юзасидан чиқарилган буйруқларни шундай қарорлар жумласига киритиш 
мумкин. 
Ташаббусли қарорлар ўз тавсифига кўра новаторлик, мазмунига кўра эса 
истиқболни назарда тутадиган қарорлардир. Бундай қарорлар вазиятни синчковлик билан 
батафсил ўрганишни, махсус кузатув материалларига асосланишни, махсус ҳисоб-
китобларнинг амалга оширилишини талаб қилади. 
Ташаббусли қарорлар эркин ҳаракатга асосланиб қабул қилинади. 
Анъанавий қарорлар – бу одатий вазиятларда қабул қилинадиган қарорлар. 
Уларнинг амал қилиш доираси олдиндан маълумдир. Бунга корхона ёки фирманинг ишлаб 
чиқариш дастурини қабул қилишга оид қарорлар мисол бўла олади. 
Тавсияли қарорлар ўз моҳиятига кўра ташаббусли қарорларга яқин бўлиб, уларда 
корхона фаолиятини яхшилаш борасидаги тавсиялар ўз аксини топади. 

---

5 
Аниқ қарорлар тўла-тўкис ахборот мавжуд бўлган ҳолдагина қабул қилинади. Шу 
сабабли бундай қарорларнинг амалга ошиш эҳтимоллиги бирга яқин бўлади. 
Ноаниқ қарорлар – бу таваккал билан тўла бўлмаган ахборотга асосланиб қабул 
қилинадиган қарорлар. Бошқача қилиб айтганда, бундай қарорлар кутиладиган натижага 
баҳо бериш имконияти бўлмаган ҳолларда таваккал қилиб қабул қилинадиган 
қарорлардир. 
Масалан, Мудофаа Вазирлигининг энг янги, мураккаб қуролни яратиш 
тўғрисидаги лойиҳани тасдиқлаш бўйича қабул қилинган қарори, одатда ноаниқ қарор 
шаклида бўлади. Чунки ишлаб чиқарилган қуролнинг қанчалик самарали ёки 
самарасизлиги, унинг, қанчалик пухта яратилганлиги, нечоғлик мўлжални оқлаганлиги 
билан исботланади. Эҳтимол, таваккал қилиб ишлаб чиқарилган янги қуролга эҳтиёж 
умуман бўлмаслиги мумкин. 
Ана шундай ва шунга ўхшаш ҳолларда қабул қилинган қарорлар, одатда ноаниқ 
ёки таваккал қилиб қабул қилинган қарорлар ҳисобланади. 
Амал қилиш характерига қараб бошқарув қарорлари қуйидаги турларга бўлинади: 
* вақтинчалик қарорлар; 
* тезкор (оператив) қарорлар; 
* мунтазам қарорлар; 
* вақт-вақти билан қабул қилинадиган қарорлар. 
Вақтинчалик қарорнинг амал қилиши маълум муддат билан чекланади ёки доимий 
қарор қабул қилингунча амал қилади. Масалан, бирор-бир байрам муносабати билан 
корхонада навбатчиларнинг тайинланиши бўйича чиқарилган буйруқ шундай қарорларга 
мисол бўла олади. 
Тезкор (оператив) қарор кечиктирмай ижро этиш учун чиқарилади. Масалан, 
табиий офат содир бўлган ҳолларда уни бартараф қилиш бўйича қабул қилинган қарорлар 
ана шундай қарорлар туркумига киради. 
Мунтазам қарорлар белгиланган муддатларда чиқарилади. Масалан, хўжалик 
фаолияти якунига доир қабул қилинадиган (декада, ой, йил чораги, ярим йиллик, тўққиз 
ойлик ва йиллик) қарорлар шундай қарорларга мисол бўла олади. 
Вақт-вақти билан қабул қилинадиган қарорлар ҳар замонда бирор сабабга кўра 
қабул қилинади. Масалан, шаҳар транспорти хизматининг самарадорлигини аниқлаш 
мақсадида бирор-бир автобус маршрутидаги ҳаракатни кузатиш бўйича қабул 
қилинадиган қарор шундай қарорлар туркумига киради. 
Коллегиаллик (кўпчилик) тамойили “коалициялар”, яъни турли итгифоқ ёки 
бирлашмалар рўйрост маълум бўлиб турган вазиятларда, ҳар хил фикрлар рақобат 
қиладиган ҳолларда амал қилади. Шу сабабли қарор қабул қилишда овоз бериш йўлига 
ўтилади. Бундай ҳолларда қабул қилиш учун кўпчиликнинг овозига таянилади. Кўпчилик 
ҳолларда ярмидан кўп овоз гоҳида принципиал масалалар юзасидан меъёр 2/3 деб 
тасдиқланади. 
Консенсус тамойили ҳурфикрлилик, яъни фикрлар плюрализми кучайган ҳамда 
ахборот оқими тобора кучайиб борган ҳолларда қўлланилади. Ўз моҳияти билан: