11-Mavzu: iqtisodiy indekslar reja

11.8. Joriy vaznli agregat indekslar. Paashe indekslari
Vaqt o`tgan sari hodisa va jarayonlar kyechish sharoitlarida kuzatiladigan o`zgarishlar to`plana boradi, davrlar orasidagi farqlar kuchayadi, natijada bazis davrning taqqoslamaligi pasayadi. Bu esa Laspeyres indekslariga ham ta`sir etadi. SHuning uchun agregat indekslarning muqobil varianti joriy vaznda tuziladi. Demak, ularda vazn qilib olinadigan ko`rsatkichlar joriy davr holatida qotgan holda qatnashadi:
miqdoriy ko`rsatkichlar uchun (11.28)
sifat ko`rsatkichlari uchun (11.29)
Agregat indekslarni joriy vaznli qilib tuzishni 1874 yilda nemis olimi G.Paashe har taraflama asoslagan. Olim nomini abadiylashtirib, ular Paashe indekslari deb yuritiladi.
12.1 jadvalga ko`ra:


Qisqacha xulosalar
Indekslar iqtisodiy mazmun va talqinga ega bo`lishi uchun ularning asosida yotadigan ko`rsatkichlar predmetlik, moddiylik xarakteriga ega bo`lishi kerak. Aks holda ular mavhum, arifmetik son bo`lib qoladi, xolos. Ammo bu asosiy talabni tor chegarada ko`rsatkichlarning bir o`lchamligini yuzaki ta`minlash ma`nosida talqin etish noto`g’ridir. Indekslar real hodisalar o`zgarishini ma`lum sharoitda va jihatdan kerakli aniqlik darajasida ifodalasa, demak ular iqtisodiy mazmunga ega va asosiy talabga javob beradi. Ushbu bobda ko`rib chiqilgan barcha indekslar bu talab - shartni qoniqtiradi.
Umumiy indekslarning asosiy shakli agregat indekslarni hisoblash, sifat ko`rsatkichlar uchun ularni Paashe usulida, ya`ni joriy vazn bilan, miqdoriy ko`rsatkichlar uchun esa Laspeyres usulida(bazis vazn bilan) tuzish haqidagi statistikaga oid darslik va qo`llanmalarda xanuzgacha keng tarib etib kelinayotgan metodologik echim - tavsiya na nazariy va na amaliy jihatdan asosga ega.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   James MeClave,Terry Sincich Statistics.Textbook.USA.2013p
   
2. 
   Абдуллаев Ё. Статистика назарияси. Дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 2002. – 647 б.
   
3. 
   Soatov N.M. Tillaxo’jaeva G.N. Statistika nazariyasi. Darslik. – T.: TDIU, 2005. – 248 bet.
   
4. 
   Статистика. Учебник. /Под ред. И.И. Елисеевой. – М.: Проспект, 2010. 217– 231 стр.
   
5. 
   Васильева Э.К. Статистика: Учебник:-М:, ЮНИТИ-ДАНА, 2012 167-184 с
   
6. 
   Shadiyev X.A,.Xabibullayev l,. Maxmudov B, Rashitova N., Umarova M.; Statistika: darsIik - Toshkent: Tafakkur bo'stoni, 2013 . 149- 163 b
   
7. 
   Olive D. Statistical Theory and Inference Springer, 2014.
   
8. 
   Статистика (для бакалавров) Ляховецкий А.М. , Кремянская Е.В. , Климова Н.В. и др. 2018 КноРус