11-Mavzu. Kredit bo‘yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar reja

Klassik nazariyada foiz stavkasi va uning me’yori haqida J.Keyns: «Foiz me’yori bozorda kapitaldan foydalanganlik uchun to‘lanadigan baho sifatida aniqlanadi»^
Keyns foiz stavkasining makroiqtisodiy jihatdan shakllanish mexanizmi o‘rgangan va iqtisodiyotdagi investitsion jarayonlarga bevosita ta’sir etish qobiliyatiga ega ekanligi asoslab bergan.
Amerikalik iqtisodchi I.Fisher foiz stavkasiga quyidagicha ta’rif beradi: «...biz foizning me’yorini foiz mukofoti sifatida aniqlaymiz, u pulda ifodalangan bo‘lib bir yildan so‘ng to‘lanishi kerak»⁴.
O.I. Lavrushin foiz stavkasi xususida quyidagi fikrlarni keltirib o‘tgan. U «Ssuda foizi ssudadan vaqtinchalik foydalanishdan olinadigan o‘ziga xos to‘lov hisoblanadi»⁵, degan fikrni bildirib ssuda foizining tarkibiy qismi sifatida bank foiziga alohida urg‘u bergan. Uning farqli jihati sifatida kredit munosabatlarida bank ishtirok etishini ta’kidlab, kredit bahosining mikrodarajada va makrodarajadagi omillar ta’sirida shakllanishini tahlil etishga va ularni guruhlarga ajratgan.
I.Tavasiev: "banklar uchun pullar o‘zida "oldi-sotdi" predmetini ifodalab o‘zining narxi bo‘lgan bank foiziga ega". Nazariy nuqtai nazardan uni to‘lash manbai bo‘lib kreditdan foydalanish natijasida olinadigan qarz oluvchi foydasining bir qismi hisoblanadi.
Bank foizini kredit munosabatlarida qatnashuvchi sub’ektlardan biri bank bo‘lgan holda vujudga kelishini ta’kidlaydi.
Banklarda foiz stavkasi 2 xil ma’noda foydalaniladi:

1. 
   Bank jalb qilgan mablag‘lar (boshqa kredit tashkilotlaridan olingan banklararo kreditlar, jismoniy va yuridik shaxslarning omonotlari va depozitlariga foiz, mijozlarning hisobvaraqlaridagi qoldiqlarga foiz) ga to‘laydigan qiymatni ifodalashda;
   
2. 
   Bank joylashtiradigan mablag‘larga olinadigan qiymatni ifodalash uchun . Boshqacha qilib aytganda bank foizi turli shakllarda :
   

• 
  Depozit foizi;
  
• 
  Kreditlar bo‘yicha foiz;
  
• 
  Banklararo kreditlar bo‘yicha foiz;
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalar bo‘yicha foiz.
  

Kredit summasiga muvofiq kelmagan foizning mutloq miqdori hech narsani anglatmaydi. SHu sababdan kredit kelishuvining samaradorligini oydinlashtirish kredit qiymatining u yoki bu ma’qul qiymatni aniqlash uchun nisbiy ko‘rsatkich - foiz me’yori ko‘rsatkichidan foydalaniladi: