11-mavzu. Sotish siyosati

2. CHakana savdo, ulgurji savdo, vositachini tanlash va sotish tarmog‘ini 
shakllantiruvchi omillar 
CHakana savdo aholiga to‘g‘ridan - to‘g‘ri tovar sotish va xizmat qilish bilan bog‘liq 
bo‘lgan tadbirkorlik faoliyatini o‘z ichiga oladi. CHakana savdo tovarlar assortimentining 
shakllanishida qatnashadi. Xaridorlarga tovarlar sifat ko‘rsatkichlari to‘g‘risida axborotlar 
beradi. Tovarlarni saqlash, qo‘shimcha ishlash, narxlarni o‘rnatish va boshqa vazifalarini 
bajaradi. Natijada tovarlarning oxirgi iste’molchilari bilan oldi - sotdi shartnomasini 
bajaradi. CHakana savdo mulkchilik shakli, usuli va xizmat ko‘rsatishlari bilan turlanadi.
CHakana savdoning moddiy - texnika asosini do‘konlar, univermaglar, 
maxsuslashgan do‘konlar, supermarketlar, oshxonalar va ko‘pchilik mayda shahobchalar 
tashkil etadi.
CHakana savdo do‘konlarining turlari quyidagi rasmda keltirilgan (11.1-jadval). 
1-jadval 
CHakana savdo do‘konlarining turlari 
№ Do‘kon turi 
Assortiment
Narx darajasi 
Izoh
1. 
Maxsus
Maxsuslashtirish 
doirasida chuqur bo‘ladi 
Turli - tuman 
Turlari:
-cheklangan 
assortiment bo‘yicha; 
-tor maxsus; 
-juda yuqori 
maxsuslashtirilgan. 
2. 
Universam
Keng (oziq – ovqatlar 
va uy uchun tovarlar) 
Uncha yuqori 
bo‘lmagan savdo 
ustamalari 
O‘z-o‘ziga xizmat 
ko‘rsatish tamoyili 
3. 
Univermag 
Keng (kiyim va 
poyafzal, maishiy 
Turli - tuman 

---

texnika, uy ro‘zg‘or 
buyumlari) 
4. 
Supermarket
Juda keng (oziq – ovqat 
va nooziq-ovqat 
tovarlari) 
Asosan uncha 
yuqori emas 
5. 
Gipermarket(sav
do kompleksi)
Juda keng 
YUqori emas 
Supermarketlarni, 
do‘kon-omborlarini 
va past narxli 
do‘konlarni 
xususiyatlarini 
birlashtiradi. 
6. 
Past narxli 
do‘kon 
(diskaunter) 
Turli – tuman (standarti 
tovarlar yig‘indisi) 
Past
 
CHakana savdo firmalarining turlari 4 ta mezon bilan farq qiladi: 
1. do‘konning jihozlari 
2. mijozga xizmat ko‘rsatish darajasi 
3. tovar assortimenti 
4. savdoda xizmat ko‘rsatish xarakteriga ko‘ra farqlanadi. 
Xizmat ko‘rsatish darajasi sotayotgan tovar turiga bog‘liq. Kundalik talabdagi 
tovarlar uchun o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish; avvaldagi tanlov tovarlari uchun 
chegaralangan xizmat ko‘rsatish; yuqori tovarlarga to‘liq xizmat ko‘rsatiladi, bu o‘z ichiga 
xaridorga yordam sifatida axtarish, solishtirishni, tanlashni, turli savollar bilan maslahat 
berishni oladi. 
Tovar harakatining umumiy yagona zanjirida chakana savdoning texnologiya 
jarayonlari muhim xalqa hisoblanadi. CHunki xalq iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish 
korxonasidan iste’molchilarga etkazib berish jarayonida tovarlarni tanlash va aholining shu 
tovarlarga o‘sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun eng zarur shart-sharoitlar xuddi 
ana shu chakana savdo korxonalarida yaratilishi lozim. Aholiga savdo xizmati 
ko‘rsatishning sifati, ya’ni savdo madaniyati chakana savdodagi texnologiya jarayonlarini, 
ayniqsa, tovar sotishni tashkil etish darajasiga bog‘liqdir, shu sababli chakana savdo 
korxonalarining butun savdo operativ faoliyati shu vazifaga bo‘ysundiriladi. 
Ulgurji savdo umumlashgan vositachi hisoblanadi va ko‘pchilik vazifalarni bajaradi. 
Ulgurji savdodan sanoat korxonalari, tijorat firmalari va davlat muassasalari ulgurjisiga 
tovar sotib olishlari mumkin.
Ulgurjisiga faoliyat ko‘rsatish tovar ishlab chiqaruvchilar, tijoratchi firmalar, agent 
va brokerlar orqali amalga oshirilishi mumkin. 
Ishlab chiqaruvchi korxonalar ulgurji savdo faoliyatini maxsus bo‘lim yoki firmalar 
tashkil etish orqali amalga oshiriladi. 
Ulgurji savdo bilan shug‘ullanuvchi maxsus tijorat firmalari - ulgurji savdo bazalari, 
omborlari va tovar birjalari shaklida, xususiy, aksiyadorlik, qo‘shma va davlat mulkiga 
asoslangan bo‘lishi mumkin. 
Ulgurji savdogarlarning turlari quyidagi rasmda berilgan(11.3-rasm). 

---