11-Tema. Awil xojaliǵi: ijara haqi hám renta

Agrobiznes ha`m onin` tu`rleri
Agrobiznes isbilermenliktin` awil xojalig`i menen baylanisli bolg`an tu`rin an`latadi.
Biznestin` bul tu`ri rawajlang`an bazar ekonomikasi ushin ta`n bolip, onin` tiykarg`i ma`qseti bazarg`a kerekli bolg`an awil xojaliq o`nimlerin jetkerip beriw arqali payda ko`riwden ibarat. Agrobizneske awil xojalig`i menen baylanisli bolg`an iskerlik penen shug`illaniwshi biznes tu`rleri kiredi.
Basqasha aytqanda agrobiznes awil xojaliq o`nimlerin qayta islew, oni tutiniwshilarg`a jetkerip beriw ha`m texnikaliq xizmet ko`rsetiw menen baylanisli bolg`an isbilermenlik xizmeti bolip tabiladi. Agrobiznes agrosanaat kompleksinin` barliq buwinlarin o`z ishine aladi. Onin` qatnasiwshilari bolip isbilermen fermerler, awil xojaliq o`nimlerin qayta islew menen shug`illaniwshi sanaat isbilermenleri, awil xojaliq o`nimlerin satiw menen shug`illaniwshi isbilermenler, sonday aq olarg`a finansliq xizmet ko`rsetiwshi komponiyalar esaplanadi.
Agrobiznestin` en` tiykarg`i buwini fermer (diyxan) xojalig`i bolip tabiladi.
Fermer xojalig`i awil xojaliq o`nimlerin jetkerip beriwshiler bolip, olar o`zlerinin` jerinde yamasa ijarag`a aling`an jerinde xojaliq ju`rgizedi.
Fermer (diyxan) xojalig`inin` tiykarg`i artiqmashlig`i bul jerde mu`lk ha`m miynet o`z-ara birigedi. O`ndiristi rawajlandiriwg`a umtiliwshiliq joqari boladi ha`m olar bazar talaplarina tez iykemlese aladi. Materialliq juwapkershilikte joqari boladi.
Ha`zirgi waqitta O`zbekstan Respublikasinda 23 min`nan aslam fermer xojaliqlari bolip olarg`a ortasha 19-20 gektardan jer maydani tuwri keledi. Biraq fermer (diyxan) xojalig`inin` rawajlaniwi, onin` sani menen emes, al sapa ko`rsetkishleri menen belgilenedi. Yag`niy fermer xojaliqlarinin` xaliqti sapali awil xojaliq o`nimleri menen ta`miyinlew da`rejesine itibar qaratiliwi kerek. Bul boyinsha respublikamizda bir qatar ilajlar belgilenip ha`m ol agrar reformalardin` tiykarg`i bag`darlarinan biri esaplanadi.
Agrobiznestin` a`hmiyetli tu`rlerinen ja`ne biri agrofirmalar bolip tabiladi. Agrofirmalar -awil xojaliq o`nimlerin jetistiriw ha`m oni qayta islew menen baylanisli bolg`an ka`rxanalardin` birigiwi na`tiyjesinde du`ziledi.
Bazar ekonomikasi jag`dayinda agrobiznestin` jan`a tu`rlerinen biri agrosanaat birlespeleri esaplanadi.
Agrosanaat birlespeleri awil xojaliq o`nimlerin islep shig`ariwshi ha`m og`an baylanisli xizmet tu`rleri menen shug`illaniwshi bir neshe xojaliq ha`m ka`rxanalardi o`zinde birlestiredi. Awil xojalig`inda bulardan basqa ma`mleketlik ka`rxanalar, ja`ma`a`t xojaliqlari ha`m shirketler, qospa ka`rxanalar da iskerlik ko`rsetedi.
Ta`kirarlaw ushin sorawlar.
1. Bazar qatnasiqlari sistemasinda agrar qatnasiqlardin` tutqan orni ha`m onin` o`zgesheligin tu`sindirip berin`.
2. Rentanin` ekonomikaliq ma`nisin aship berin`.
3. Differentsial renta I, differentsial renta II ha`m absolyut rentanin` payda boliw mexanizmin tu`sindirin`.
4. Monopol renta qalay alinadi? Sanaat tarawinda renta tu`rindegi da`ramat boliwi mu`mkin be?
5. Agrobiznes degenimiz ne ha`m onin` tiykarg`i ma`qsetin aytip berin`?
6. Agro biznes tu`rlerin atap o`tin` ha`m olardin` tiykarg`i xizmeti neden ibarat?