12- ma’ruza nitrat kislоtаsining ishlаb chiqаrish teхnоlоgiyasi. Nitrat kislоtаsi uchun хоm-аshyo bо`lgаn tаbiiy аzоtni bоg’lаsh usullаri Reja

12- MA’RUZA
Nitrat kislоtаsining ishlаb chiqаrish teхnоlоgiyasi. Nitrat kislоtаsi uchun хоm-аshyo bо`lgаn tаbiiy аzоtni bоg’lаsh usullаri
Reja:

1. 
   Nitrat kislоtаsining ishlаb chiqаrish teхnоlоgiyasi.
   
2. 
   Nitrat kislоtаsi uchun хоm-аshyo bо`lgаn tаbiiy аzоtni bоg’lаsh usullаri
   

Nitrat kislotasi mineral kislotalar ichida ishlab chiqarish va ishlatilishi bo’yicha H₂SO₄ dan keyinda turadi. Kontsentrlangan azot kislotasi rangsiz quyuq suyuqlik bo’lib, zichligi 1.52 g/sm³ teng . Muzlash temperaturasi -41 ⁰C , qaynash temperaturasi +86 ⁰S ga teng. HNO₃ suv bilan xar xil gidratlar xosil qiladi. Bu jarayon issiqlik ajralib chiqishi bilan boradi. HNO₃ tilla, platina, radiy, iridiy kabi metallardan boshqalarini eritib, oksidlash xususiyatiga ega. HNO₃ kontsentratsiya Fe yo’zasida qatlam xosil qiladi va uni karroziyadan saqlaydi. Sanoatda ikki nav HNO₃ ishlatiladi 50—60% li suyo’ltirilgan kislotasi uKit ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Kontsentrlangan NNO₃ bo’yovchi modda, laklar, plastmassa, to’qimachilik sanoatida, kinoplyonka, portlovchi modda ishlab chiqarishda foydalaniladi. 1920 yilga qadar nitrat kislotasi nitrit natiriy asosida olingan.

NaNO₃ + H₂SO₄HNO₃ +NaHSO₄
Azot jonli tabiatda eng kerakli bo’lgan elementlardan xisoblanadi. Azot va uning birikmalari kimyoviy sanoatda keng qo’llaniladi. Azotning tabiiy manbaalari xavodagi boq’lanmagan azot va er kazilmasi xisoblangan natriy nitritdir.
Havo tarkibida quyidagicha moddalar bor :
N₂ =78,3%; O₂ = 20,95%; Ar = 0,94%.
Tabiatdagi azotni boq’lashning uch usuli mavjud :
1) Elektr yoyi- Petrov usuli.
N₂+ O₂  2NO — 179,2 kDj.
Bu qaytar endotermik jarayondir. Bu usulda N₂ ni bog’lash katta energiyani sarf bilan boradi. Bu reaktsiyani olib borish uchun 1 soatda 60000 kVt energiya sarf bo’ladi. Reaktsiya natijasida kam miqdorda NO xosil bo’lib, ko’p energiya sarf bo’ladi. Shu sababdan bu usul qo’llanilmadi lekin xozirgi vaqtda bu sul yana qo’llanilib, plazma energiyasidan foydalanilmoqda.

2. 
   Kal’siy karbid kuydirish usuli.