12- mavzu. Yo`L QURILISH KORXONASINING ISHLAB CHIQARISH VA RESURS SALOHIYATI HAMDA UNDAN OQILONA FOYDALANISH Yo`llari reja

Asosiy ishlab chiqarish fondlarining tarkibini quyidagicha yaxshilash mumkin: 
mashina parkini texnikaning yangi turlari bilan to`ldirish yo`li bilan; 
ishlab turgan mashina va asbob-uskunalarni modernizasiyalash bilan; 
ortiqcha va kam foydalaniladigan asbob-uskunalarni tugatish bilan; 
asosiy fondlarning ayrim guruhlari o`rtasida oqilona nisbatlarni ta’minlash bilan. 
Ma’lumki, asosiy fondlar ekspluatasiya jarayonida muntazam ravishda eskirib, ishdan chiqib 
boradi. SHu sababdan asosiy fondlarga nisbatan jismoniy va ma’naviy eskirish tushunchalarini 
kiritamiz. 
Jismoniy eskirish - asosiy fondlarning ekspluatasiya jarayonida yoki bekor turish natijasida 
o`zining dastlabki xarakteristikalarini asta-sekin yo`qotishidir. Bu notekis kechuvchi jarayon 

---

bo`lganligi tufayli, asosiy fondlar to`liq yoki qisman eskirishga ajratiladi. Birinchi holda eskirgan 
asosiy fondlar tugatiladi va yangisiga almashtiriladi, ikkinchi holda esa ta’mirlash yo`li bilan 
tiklanadi. 
Ma’naviy eskirish - mashina va asbob-uskunalar qiymatining ularni ishlab chiqarishga 
sarflanadigan ijtimoiy zaruriy harajatlarning kamayishi ta’sirida kamayib borishi (ma’naviy 
eskirishning birinchi shakli) yoki ular qiymatining yangi, ilg`or va samarali mashina va asbob-
uskunalar yaratilishi natijasida kamayishidir (ma’naviy eskirishning ikkinchi shakli). 
Asosiy fondlarning eskirishini tiklash korxona va tashkilotlarning maxsus mablag`lari asosida - 
amortizasiya ajratmalari hisobiga amalga oshiriladi. Ularning summasi asosiy fondlarning 
qiymatiga, ularning xizmat muddatiga, ta’mirlash va modernizasiyalash harajatlariga bog`liqdir. 
Bu mablag`lar odatda korxonaning amortizasiya fondida to`planib boradi va faqatgina asosiy 
fondlarni tiklash va ta’mirlash maqsadlarida foydalaniladi. 
Yillik amortizasiya summasining asosiy fondlar qiymatiga nisbati foizlarda ifodalanganda 
amortizasiya me’yori deb ataladi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
bu yerda: 
F1 - asosiy fondlarning dastlabki qiymati; 
Fl - asosiy fondlarning tugatish qiymati; 
Ta - asosiy fondlarning amortizasiya muddati yoki xizmat muddati, yil.