12-Mavzu: Keyns va keynschilik ta’limoti Keyns makroiqtisodiyoti

12-Mavzu: Keyns va keynschilik ta’limoti
1. Keyns makroiqtisodiyoti
Keynschilik iqtisodiyoti atamasi o’z davrida muhim iqtisodchi olimlardan biri bo’lmish J.N.Keynsning otasi Jon Meynard Keyns nomidan kelib chiqqan. O’g’ilning tezlik bilan erishgan yutuqlari otasining erishgan yutuqlaridan kam bo’lmadi, albatta. Iqtisodiy ta’limotlar tarixini o’rganish J.M.Keynsning hayoti ko’p tomonlama J.S.Mill hayotiga o’xshab ketganligidan dalolat beradi. Bu har ikkala iqtisodchining otalari ham o’z davrining bilimli iqtisodchi olimlari bilan zamondosh bo’lishgan: Jeyms Mill David Rikardononing, J.N.Keyns esa Alfred Marshallning do’stlari sanalgan. Har ikkala yosh Keyns hamda Mill bilimli bolalarga xos bo’lgan va mavjud bo’lgan yuqori sifatli o’quv dargohi va o’zlarining yozish qobiliyatlari bilan boshqalar e’tiborini qozona olgan va yangi sohani egallash uchun juda yuqori a’lo darajadagi o’quvchilar bilan ta’minlangan maktablarda saboq olishadi. Ikkala iqtisodchi Mill va Keyns o’z otalari iqtisodiyotining siyosiy tub ma’nosini rad etishgan va yangi yo’nalishlarni keltirib o’tganlar. Ammo ushbu yerga kelganda o’xshashliklar tugallanadi, J.S.Mill o’z otasi va Rikardo qarashlarining nazariy asoslari bilan to’liq munosabatda bo’la olmaganligi sababli oxir oqibat klassik va neoklassik nazariyalar o’rtasida o’zaro murosa yo’lini tanladi. Keyns o’tmishdagi qarashlarga, ya’ni Rikardo, J.S.Mill va Marshall tomonidan murakkab izohlar bilan qoldirilgan davlatning aralashmaslik siyosati an’analari bilan boyitilgan g’oyalariga qarshi chiqdi. Keyns Marshallning asosiy qisqacha tenglik tahlili bilan tanishib chiqqan bo’lishiga qaramasdan, u iqtisodiy hamda siyosiy nazariyalarga anchagina ta’sir eta olgan umumiy iqtisodiyotni shakllantirishda zamonaviy sanaluvchi siyosiy tuzilmalarni ishlab chiqdi. Keyns iqtisodiy bilimlari 20-asr iqtisodchisining sayoz belgilariga hech mos kelmas edi. Ba’zi joylarda u iqtisodiy nazariyani o’rganish uchun kam vaqt sarflagani va o’z manfaatlarini ancha keng yoyganligi uchun tanqidga uchragan. Kembrij va eton universiteti talabasi sifatida u o’z keng qamrovli qiziqishlari ketidan quvishda ishtiyoqini namoyon etdi; shundan kelib chiqib, u havaskor sifatida tan olindi. Ta’limi nihoyasiga yetgach, Kembrijga qaytguncha yana ikki yil mobaynida Britaniya hukumatining Hindiston ofisiga fuqarolarga xizmat ko’rsatuvchi xodim sifatida ishga qabul qilindi. U akademik darajasiga erisha olmadi. Uning iqtisodiy siyosatga bo’lgan cheksiz qiziqishlari umri mobaynida ko’plab hukumat tashkilotlarida ish olib borishiga imkon yaratib berdi. U Qirollik kollejida xazinabon sifatida hamda o’z shaxsiy hayotida biznes masalalari bo’yicha faol ishtirokchi bo’ldi va uning biznesga bo’lgan qobiliyati 1920-yillarda bankrotlik holatiga yaqin kelgan paytidagi sof boylik darajasi 1946-yil umrining oxirlarida 2 million dollarga ortganligi bilan izohlanadi. Keynsning teatr sohasi, adabiyot va baletga qiziqishi bo’lgan; u balerinaga uylangan. Kliv Bel, e.M.Forster, Lyutton Strachey va Virginiya Volf singari Keynes taniqli shaxslarni o’z ichiga olgan Blumberri guruhi deb nom qozongan London intellektuallari guruhiga a’zo bo’lgan. Ajoyib qobiliyat egasi bo’lishlilik unga bitiruvchi sifatida matematika sohasining bilimdoni bo’lishida, ehtimollar narariyasi to’g’risida kitob yaratishida, essays in Persuasion and essays in Biography (Biografiya va e’tiqodga oid ocherklarlar) nomli ikki kitobiga jamlangan economic Consequyences of the Peace (Tinchlikning iqtisodiy natijalari) hamda ocherklari kabi adabiy durdonalaridan o’rin olgan qudratli hamda ta’sirchan nasr ijodkori bo’lib yetishishida ko’makdosh bo’ldi.