12-mavzu. Kristallokimyoviy tuzilishning sinflanishi Kristall strukturasi va struktura xillari

 
Koordinatsion sonlar bo‘yicha strukturalarni klassifikatsiya qilish. 

---

Binar birikmalarni koordinatsion sonlar (n) orqali klassifikatsiya qilish ancha qulaydir. AX 
- tipidagi birikmalarni klassifikitsiya qilishda qo‘shimcha ularning simmetriyalaridan foydalanish 
mumkin. 
Kub simmetriyasiga ega bo‘lgan AX - tipidagi birikmalarda asosan koordinatsion sonlari 
(n) 8,6 va 4 ga tengdir. (1-jadval) geksagonal simmetriyasiga ega bo‘lgan moddalar NiAs tipidan 
boshlanib (n=6) BN-tipidagi (n=3) bilan tugallaydi. 
1-Jadval 
AX struktura tipida bo‘lgan koordinatsion soni bo‘yicha klassifikatsiya 
Koordinatsion soni 
8 
6 
4 
3 
Kub qatori struktura 
xillari 
CsCl 
NaCl 
ZnS sfelerit 
- 
Geksagonal 
qatori 
struktura xillari 
- 
NiAs 
ZnO 
BN 
2-Jadval 
AX
2
va ancha murakkab bo‘lgan moddalar koordinatsion son (orqali) klassifikatsiya
Koordinatsion 
son 
(8,4) 
(6,3) 
(4,2) 
(2,1) 
Struktura xillari 
CaF
2
TiO
2 
rutil 
SiO
2
kristabolit 
CO
2
Kristall strukturalarning dastlabki aniqlash natajasida qilingan xulosalar 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri moddalarning kristall strukturalarni aniqlanishi natijasida kimyo uchun 
juda ahamiyatli xulosalar chiqarishga erishildi. Ko‘pchilik strukturasi aniqlangan birikmalarda har 
qanday molekula yo‘qligi ma’lum bo‘ldi. Yuqorida ko‘rsatilgan strukturalar ichida faqat SO
2
–
strukturasi “SO
2
” molekulasi borligi aniqlandi. Boshqalarda esa kristall panjaralarida atomlar yoki 
ionlar joylashgandir. Masalan, NaClda har qanday “NaCl” molekulasi bo‘lmay har bir ion 6ta 
qarshi ion bilan o‘ralgan. Ko‘pchilik organik birikmalarda kristall panjaralarida molekulalar 
borligi ham aniqlandi. Shu bilan birga kristall panjaralarida kompleks radikallar borligi 
tasdiqlandi. Masalan SO
3
2ˉ 
, SO
4
2ˉ
, PtCl
6
, NO
3
ˉ va boshqalar.