12-mavzu: nutq va adabiy meyor

Notiqlik mahorati quyidagi tuzilmaga ega:

*Ma’ruza mazminiga kerakli axborotlar, materiallarni tanlash;

• 
  Rejani tuzish , yig’ilgan materiallarni ma’lum mantiqiy ketma-ketlikda ajratish;
  
• 
  Nutqqa adabiy ishlov berish, mazmunini boyitish;
  
• 
  Ma’ruza matnini yodlash, eslab qolish;
  
• 
  Ma’lum ovozning balandligida mimika, hatti-harakatlar bilan nutqni so’zlash.
  

Ma’ruzaning sifati uning mantiqliliga va taqdimiga, nutqning boyligi va aniqliligiga va axborotni boyligiga bog’liqdir..

• 
  Notiqyo’l qo’yadigan ba’zi xatolar:
  
• 
  Nutqdagi turg’unlik – ko’p qo’llalinadigan, hech kim eshitmaydigan so’z va so’z iboralari;
  
• 
  Konselyarezm-muloqotning byurakratik uslubida qo’llaniladigan so’z va so’z iboralari;
  
• 
  Bachkanalik- adabiy bo’lmagan yoki mazmuni, harflar buzilgan so’z va so’z iboralari;
  
• 
  Jarg’on – jinoyat dunyosidan olingan so’z va so’z iboralari;
  
• 
  Ko’pso’zlik- o’zining fikrini mantiqan aniq va lo’nda ifoda eta olmaslik;
  
• 
  Parazit so’zlar «mana shu», «masalan», «аytaylik», «shunday qilib» va hokazo
  
• 
  Og’zaki nutqning o’ziga xos xususiyatlari:
  
• 
  Donolik- fikrlarning donoligi, o’tkir yoki kulguli so’z iboralarini tanlash va joyida qo’llash;
  

Yaxshi notiq diqqatini quyidagi amallarga qaratishi kerak :

• 
  Tinglash va eslab qolish qobilyati;
  
• 
  Mustaqil o’qish;
  
• 
  O’rganish;
  
• 
  Tadqiqotlarni olib borish;
  
• 
  Yig’ilgan materiallarni tahlil qilish va ajratish;
  
• 
  Suhbatni olib borish;
  
• 
  Savollarga javob berish;
  
• 
  O’zining fikrlarini yozma ravishda bayon qilish;
  

Nutq rejasini tuzganda quyidagilarga e’tibor berish kerak:

• 
  Tinglovchi uchun bu mavzu nega kerakligini aniqlash, maqsadni belgilash;
  
• 
  Mavzuni tinglash, аgar berilgan bo’lsa, uni tahlil qilish;
  
• 
  Mazmuni uchun foydali ma’lumotlar tanlash;
  
• 
  Asosiy nuqtalarni, mavzularni aniqlash;
  
• 
  Tanlangan materialni ajratish asosiylarni qoldirish;
  
• 
  Qiziqarli kirishni topish;
  
• 
  Xulosani tayyorlash;
  
• 
  Takrorlash va nutqni ko’rib chiqish;