12-ámeliy. Násil quwiwshiliq koefficiyentin anıqlaw hám onnan tańlawda paydalaniw. Selekciya parıqlanıwı hám tańlaw natiyjeliligin anıqlaw

12-ámeliy. Násil quwiwshiliq koefficiyentin anıqlaw hám onnan tańlawda paydalaniw.
Selekciya parıqlanıwı hám tańlaw natiyjeliligin anıqlaw.
Shınıǵıwdıń maqseti - Studentlerdi tańlawdıń genetikalıq korsetkishleri menen tanıstırıw. Xar bir korsetkishti esaplaw jáne onıń tańlaw daǵı mánisin túsindiriw.
Metodikalıq qollanbalar. Sharwa buyımların barlıq túrleri menen násilshilik jumısın shólkemlestiriw ushın har jılı úzliksiz túrde padanı genetikalıq analiz qılıw kerek boladı. Hár bir urǵanılıp atırǵan belgi hám ózgeshelik ushın ortasha arifmetik manisi (X), Ortasha kvadratlıq awısıw (δ), variaciya yamasa ózgeriwshenlik koefficiyentin (Cv), korrelyaciya hám regressiya koefficiyentin (R,r), bul korsetkishler qátesin (m), belgilerdiń isenimlilik dárejesin (td) hám aqırında genetika koefficiyentin (h₂), anıqlaw zárúr boladı. Alınǵan maǵlıwmatlar arnawlı jurnallarǵa azıladı hám odan pada menen alıp barılıp atırǵan násilshilik jumıslarında qollanıladı.
Sonı aytıw kerek, tańlaw texnologiyası baptan-bapqa quramalılasa barǵan. Ol tek bahalanıp atırǵan haywandıń korsetkishlerin emes, bálki onıń ata-anası hám nasliniń sapasın hám óz ishine alatuǵın kompleks bolıp qaladı, nátiyjede ontogenez tańlaw metodikalıq processge aylanadı.
Zootexnika páni hám ámeliyatı házirgi rawajlanıw ushın metodikalıq xarakterli bolıp tabıladı. Ol fenotipik (jalpı), genotipik, qurallı, stabillastırıwshı hám texnologiyalıq bolıwı múmkin.
Jalpı, yaǵnıy fenotipik tańlawda haywanlardıń individual korsetkishleri onimdarlıǵı, ekstereri hám Konstitusiyası, ulıwma rawajlanıwı itibarǵa alınadı. Padadaǵı haywanlardı ol yamasa bul korsetkish boyınsha klasslarǵa boliniwi grafik usılda tomendegishe suwretlenedi.
Bulardan tısqarı dispersion analiz hám regressiya korsetkishleri tiykarında hám genetika koefficiyentin anıqlaw múmkin. Bir belginiń genetika koefficiyenti padadaǵı individiumlarǵa, tańlaw nátiyjesine, azıqlantırıw hám saqlaw sharayatına qarap hár qıylı koriniste bolıwı múmkin.
Sharwa buyımlarında belgilerdiń genetika koefficiyenti túrlishe boladı.
Kop jaǵdaylarda tańlaw nátiyjesi genetika koefficiyentine baylanıslı boladı. Eger h₂= 0 bolsa fenotipik boyınsha jalpı tańlaw hesh qanday nátiyje bermeydi (tańlaw paydasız).
Genetika koefficiyenti qanshelli joqarı bolsa fenotip boyınsha jalpı tańlaw sonshalıq nátiyjeli boladı. Sebebi belgin genetika koefficiyentine hám selektsion parıqlanıwıǵa qarap tańlawdıń nátiyjeleri shamalanadi. h₂ ni kobinshe otkizilgen tańlaw jumıslarınıń juwmaǵı, selekciya nátiyjesi yamasa tańlaw nátiyjesi da natiyjeliligi dep ta júritiledi.
Sharwa buyımları hám onimlilik belgileriniń genetika koefficiyenti
(X. F. Kushner)

Belgiler	Genetika koefficiyenti, h2
Kop sut beriwshi qaramal
Laktatsiya dáwirinde sawılǵan sút muǵdarı	0,30-0,42
Sút quramındaǵı may muǵdarı	0,60-0,78
Sutdegi ulıwma may muǵdarı	0,43
Sút quramındaǵı oksil muǵdarı	0,50-0,70
Laktatsiya iymek sızıǵınıń turaqlılıǵı	0,12
Sawiv tezligi	0,35-0,60
jelinniń forması	0,28-0,35
Ónim birligine sarplanǵan jemis	0,20-0,40
Tuqimlaniw qabileti	0,55
Kop gosh beriwshi qaramal
Tuwılǵan waqıttaǵı salmaǵı	0,34-0,41
Úlken siyirlardıń salmaǵı	0,26-0,70
Kop gosh beriwshi onimdarlıǵı	0,71
Tiri salmaǵınıń ulıwma ósuwi	0,40-0,50
Jemistiń toleniwi	0,39
QOYLAR
Bir jaslıq waqıttaǵı salmaǵı	0,40-0,61
Sap jún muǵdarı	0,38
Jún talasınıń jińishkeligi	0,57
Junniń jińishkeligi boyınsha bir tegisligi	0,43
Shoshqalar
Kobeyiwshenligi	0,13
Anasınan bóleklengen dáwirdegi balalar sanı	0,12
5-6 aylıqtaǵı tiri salmaǵı	0,30
Soyılǵan maldıń sapası	0,46-0,63
Mayınıń qalınlıǵı	0,50-0,66
Jemistiń toleniwi	0,31-0,58
TAWIQLAR
Kop mayek beriwshiligi	0,12-0,30
Mayeginiń salmaǵı	0,60-0,71
Mayeginiń tuqımlanıwshanlıǵı	0,11-0,13
Shoje ashıwshanlıǵı	0,10-0,914

Selekciya parıqlanıwı degende násilli yadro ushın tańlap alınǵan haywanlar áwladın (X_F) esaplanıp atırǵan belgi boyınsha ortasha arifmetik kórsetkishin populyatsiyadaǵi haywanlardıń bul belgi boyınsha ortasha arifmetik_manisinen (X) parqi túsiniledi hám ol S_f, S_d, C_f X_F - X simvollari menen ańlatpalanadı : Tańlaw nátiyjesin anıqlaw ushın tomendegi formula isletiledi.
T_s = S_f x h₂ bul jerde:
T_s - tańlaw nátiyjesi
S_f - selekciya parıqlanıwı
h₂- násil qaldırıwshanlıq koefficiyenti

Bunnan sonday juwmaq qılıw múmkin, tańlaw nátiyjesi selekciya parıqlaniwi kórsetkishi menen genetika koefficiyentine baylanıslı eken.

Mısalı :
a) násilshilik yadrosı etip, padadaǵı siyirlardıń sút onimdarlıǵın ortasha 100 kg asıratuǵın siyirlar saylanǵan bolsa, olardıń qasharlarına sol kórsetkish tuliq otpeydi - hammesi bolıp 0, 35 yamasa 35% ótedi (sebebi bul kórsetkishti h₂ = 0, 35) / ol jaǵdayda bul kórsetkish 350 kg di quraydı. (1000 x 0, 35 = 350 kg). Sonday eken, tańlaw nátiyjesi 350 kg ǵa teń.
b) Násilli yadrosındaǵı siyirlar sutiniń quramındaǵı may kórsetkishli 3, 9% (X_r = 3, 9%), populyaciyadaǵi basqa haywanlarda bul kórsetkish 3, 8 % ge teń. (X=3, 8%) may muǵdarıniń genetika koefficiyenti bolsa padada ortasha 0, 6 ǵa teń (h₂=0,6), sonday eken parq 0, 1 %.
(X_r - X = 3, 9 - 3, 8 = 0, 1 %) tańlaw nátiyjesi 0, 06 % ǵa teń boladı. (0, 1 x0, 6=0,06). Soǵan kore násilli yadrodaǵı siyirlardıń qasharlarında bul korsetkish 3,86 % ti quraydı. (X_r = X - buwin = 3, 8 - 0, 06 = 3, 86 %).