129 o’rta asrlarda sharq falsafasi? Sharq falsafasi

Formatsion yondashuvlar.
Avvalgi paragriflarda qayd etilganidek, formatsion nazariya K.Marks nomi, u ishlab chiqqan jamiyat xaqidagi talimot bilan bog‘liq. Umuman olganda, Marks о‘z davridagi global tasavvurlarga, xususan, Gegelning u umumiy qonuniyatlar hamda yagona yо‘nalishga ega bо‘lgan jahon tarixi haqidagi g‘oyalarga ergashgan edi. Bu tasavvurlar tarixga materialistik yondashuv asosida qayta ishla chiqilgan bо‘lib unga kо‘ra insoniyat tarixi tabbiy, о‘z ichki qonuniyatlariga ega bо‘lgan holda sodir bо‘ladigan formatsiyalarning almashinish jarayonidan iborat. Formatsiya deganda qandaydir empirik jamiyat (ingliz, fransuz yoki boshqa) geopolistik jamiyat (sharq, G‘arb) emas, balki jamiyat ijtimoiy tuzilmasining negizini tashkil etuvchi jamiyat tushuniladi. YAni, formatsiya – jamiyatning muayyan tarixiy tipidir. Har bir formatsiyaning asosini о‘ziga xos ishlab chiqarish usuli tashkil etib, uning strukturasida ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish qurollari, ularning rivojlanish darajasi va xarakteri muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning ijtimoiy hayotning boshqa sohalari bilan bog‘liq bо‘lib, ishlab chiqarish munogsabatlari siyosiy huquqiy ustqurmaga, shuningdek ijtimoiy ongning boshqa shakllariga nisbatan asos, bazis rо‘lini о‘ynaydi.
2. Sivilizatsiya yondashuvi
Tarixni o'rganishda tsivilizatsiya yondoshuviga formatsion yondashuv qarshi qo'yilishi mumkin. Bu yondashuv 18-asrda boshlangan. Bu nazariyaning yorqin tarafdorlari M.Veber, O.Spengler, A.Toynbi va boshqalardir.Mahalliy fanda uning tarafdorlari K.N. Leontiev, N. Ya. Danilevskiy, P.A. Sorokin. "Sivilizatsiya" so'zi lotincha "civis" dan kelib chiqqan bo'lib, "shahar, davlat, fuqarolik" degan ma'noni anglatadi.
Ushbu yondashuv nuqtai nazaridan asosiy tarkibiy birlik sivilizatsiya hisoblanadi. Dastlab, bu atama ijtimoiy rivojlanishning ma'lum darajasini bildirgan. Shaharlarning paydo bo'lishi, yozuv, davlatchilik, jamiyatning ijtimoiy tabaqalanishi - bularning barchasi sivilizatsiyaning o'ziga xos belgilari edi.
Keng tushunchada tsivilizatsiya deganda, umuman olganda, ijtimoiy madaniyatning yuqori darajadagi rivojlanishi tushuniladi. Masalan, Yevropada ma’rifat davrida sivilizatsiya qonunlar, fan, axloq va falsafaning takomillashuviga asoslangan edi. Boshqa tomondan, tsivilizatsiya har qanday jamiyat madaniyati rivojlanishining so'nggi daqiqasi sifatida qabul qilinadi.
133)falsafiy dunyoqarash o’zgarishiga ta’lim tarbiya jarayoning ahamiyati?
Bu tushunchaning mazmuni insonning olamga, voqea va hodisalarga, o’zgalarga va ularning faoliyatiga, o’z umri va uning mazmuni kabi ko’pdan-ko’p tushunchalarga munosabati, ularni anglashi, tushunishi, qadrlashida namoyon bo’ladi. Falsafiy dunyoqarash kundalik faoliyat, dunyoviy, diniy, ilmiy bilimlar, hayotiy kuzatishlar va ijtimoiy tarbiya ta`sirida shakllanadi hamda rivojlanadi. Fanda ijtimoiy borliqning barcha jihatlari aks etadi. Dunyoqarashning shakllanishida his-tuyg’u, aql-idrok va tafakkur ham muhim o’rin tutishi tabiiy. Uning shakllanishi kishilarning hissiy kechinma va kayfiyatlariga ham bog’liq bo’lib, inson kayfiyatida uning hayot sharoitlari, ijtimoiy ahvoli, milliy hususiyati, madaniy saviyasi, shahsiy taqdiri, yoshi va hokazolar aks etadi. Muayyan davr dunyoqarashida zamon ruhi, ijtimoiy kuchlarning kayfiyati, intilishi ham o’z ifodasini topadi.Masalan, bugungi o’zbekiston mustaqilligini mustahkamlash zarurati istiqlol dunyoqarashini shakllantirishga ulkan ta`sir ko’rsatmoqda.
Falsafiy dunyoqarash murakkab tuzilishga ega. U muayyan bilimlar, kelajakka qaratilgan g’oya va maqsadlar, tabiiy va ijtimoiy fan yutuqlari, diniy tasavvurlar, qadriyatlar, ishonch, e`tiqod, fikr, hissiyot kabi tarkibiy qismlardan iborat.
Bularning ichida e`tiqod muhim ahamiyat kasb etadi.U dunyoqarashning mazmunini tashkil etadigan asoslardan biridir. E`tiqod insonning o’z qarashlari va G’oyalari to’g’riligiga, orzu-umidlarining asosli ekaniga, faoliyati va hatti-harakatining umumiy maqsadlarga va talablarga mosligiga bo’lgan chuqur ishonchidan paydo bo’ladi. U insonning hissiyoti, irodasi va faoliyatini belgilaydi, ularni boshqaradi, shahsni omilkorlikka, samarali faoliyatga undaydi.
Falsafiy dunyoqarash tarkibida hissiyot va aql muhim o’rin tutadi. Hissiyot dunyoqarashning emosional-ruhiy jihati bo’lib, dunyoni tushunish esa, dunyoqarashning aqliy shaklidir. Hissiyot – quvonch, shodlik, zavqlanish, hayot va kasb-kordan mamnunlik yoki norozilik, hayratlanish, havotirlanish, asabiylashish, yolg’izlik, zaiflik, ruhiy tushkunlik, g’am-g’ussa, nadomat, o’z yaqinlari va vatani taqdirini o’ylash kabi hilma-hil shakllarda namoyon bo’ladi. Ana shular barchasining uyg’unligi dunyoni his etishga olib keladi.Dunyoni his qilish esa, uni aqliy tushunishga, muayyan dunyoqarashning shakllanishiga asos bo’ladi.
134)antik dunyo va yunoniston falsafasining klassik davri.milet va eley maktablari.Geraklit,Pifagor va Pifagorchilar?
Qadimgi yunon falsafasi miloddan avvalgi VI asrda, qadimgi Yunonistonning qadimgi aholisi sharqdan vayron qiluvchi bosqinlarni qaytarish uchun kurash olib borgan bir paytda paydo bo'lgan. Yunon falsafasi butun davr mobaynida davom etdi Ellinizm davri va davr unda Yunoniston va yunonlarda yashovchi ko'pchilik erlar tarkibiga kirgan Rim imperiyasi. Falsafa aql yordamida dunyodan mantiqiy chiqish uchun ishlatilgan. Unda turli xil mavzular, shu jumladan astronomiya, epistemologiya, matematika, siyosiy falsafa, axloq qoidalari, metafizika, ontologiya, mantiq, biologiya, ritorika va estetika.[1]
Yunon falsafasi ko'p narsalarga ta'sir ko'rsatdi G'arb madaniyati tashkil topganidan beri. Alfred Nort Uaytxed bir marta ta'kidlagan: "ning eng xavfsiz umumiy tavsifi Evropa falsafiy an'anasi Aflotunning izohlari qatoridan iborat ".[2] Ta'sirning aniq, uzluksiz chiziqlari qadimgi yunoncha va Ellinizm faylasuflari ga Rim falsafasi, Dastlabki islom falsafasi, O'rta asrlar Sxolastikizm, Evropa Uyg'onish davri va Ma'rifat davri.[