13-amaliy mashg’ulot: Real gazlar va suyuqliklar, Real gazlarning holat parametrlarini va ichki energiyasini hisoblash Adabiyotlar

6.4. 28 atm bosimda 90 sm³ hajmdagi 3,5 g kislorodning harorati qanday bo’ladi? Gazni: 1) ideal va 2) real deb qaralsin.
6.5. 10⁸ N/m² bosimda 10 g geliy 100 sm³ hajmni egallaydi. Gazni: 1) ideal va 2) real deb hisoblab, uning harorati topilsin.
6.6. 100 ⁰C haroratda 1 kmol karbonat angidrid gazi berilgan. Gazni: 1) ideal va 2) real hisoblab, uning bosimi topilsin. Masalani: a) V₁=1m³ va b) V₂ = 0,05 m³ hajmlar uchun yechilsin.
6.7. V = 0,5 m³ hajmli yopiq idishda 3·10⁶ N/m² bosimda 0,6 kmol karbonat angidrid gazi bor. Van-der-Vals tenglamasidan foydalanib, bosimni ikki marta orttirish uchun haroratni necha marta orttirish kerakligi topilsin.
6.8. t=27⁰C haroratda va p = 10⁷ N/m² bosimda 1 kmol kislorod bor. Berilgan sharoitda kislorodni real gaz deb hisoblab, gazning hajmi topilsin.
6.9. t=27⁰C va 5·10⁶ N/m² bosimda 1 kmol azot bor. Berilgan sharoitda azotni real gaz deb hisoblab, gazning hajmi topilsin.
6.10. Kislorod uchun kritik kattaliklar T_K va p_K ni ma’lum deb, kislorod molekulasining effektiv diametri topilsin.
6.11. Azot molekulasining effektiv diametrini ikki xil usul: 1) normal sharoitda berilgan o’rtacha erkin yugurish yo’li uzunligining λ = 9,5·10^-6 sm qiymatidan, 2) Van-der-Vaals tenglamasidagi b doimiysining berilgan qiymatidan topilsin.
6.12. Normal sharoitda karbonat angidrid gazi molekulasining o’rtacha Erkin yugurish yo’lining uzunligi topilsin. Karbonat angidrid gazi uchun T_k kritik harorat va p_k kritik bosim ma’lum deb, uning molekulasining effektiv diametri hisoblansin.
6.13. t=17⁰C haroratda va p = 1,5·10⁵ N/m² bosimdagi geliy gazining diffuziya koeffitsiyenti topilsin. Geliy gazi uchun T_k va p_k ma’lum deb, atomning effektiv diametri hisoblansin.
6.14. Karbonat angidrid gazini: 1) ideal va 2) real hisoblab, uning bir kilomoli uchun 0⁰C haroratda p = f(V) izotermalari chizilsin. m³/kmol larda ifodalangan V hajmni real gaz uchun quyidagi qiymatlarda oling: 0,07; 0,08; 0,10; 0,12; 0,16; 0,18; 0,20; 0,25; 0,30; 0,35 va 0,40; ideal gaz uchun esa 0,2 ≤ V ≤ 0,4 m³/kmol intervalda olinsin.
6.15. Normal sharoitda bir kilomol gaz molekulalarining o’zaro ta’sir kuchidan hosil bo’lgan bosim topilsin. Bu gaz uchun kritik harorat va kritik bosim mos ravishda T_k = 417⁰K va p_k = 76 atm ga teng.
6.16. Vodorod uchun molekulalarining o’zaro ta’sir kuchi juda kichik bo’lib, molekulalarning xususiy o’lchami asosiy rolni o’ynaydi. 1) Bunday yarim ideal gazning holat tenglamasi yozilsin. 2) Vodorod molekulalarining xususiy o’lchamini hisobga olmasdan, t = 0⁰C haroratda va p = 2,8·10⁷ N/m² bosimda biror hajmdagi vodorod molekulalarining sonini hisoblaganimizda yo’l qo’yiladigan xatolik topilsin.
6.17. 10 l hajmli idishda 27⁰C haroratda 0,25 kg azot bor. 1) Molekulalarning o’zaro ta’siridan hosil bo’lgan bosim gaz bosimining qancha qismini tashkil qiladi? 2) Molekulalarning xususiy hajmi idish hajmining qancha qismini tashkil qiladi?
6.18. Ba’zi bir gazning 0,5 kmoli V₁ = 1 m³ hajmni egallaydi. Gaz V₂ = 1,2 m³ hajmgacha kengayganda, molekulalarining o’zaro ta’sir kuchiga qarshi A = 580 kGm ga teng ish bajarilgan. Bu gaz uchun Van-der-Vaals tenglamasidagi a doimiy topilsin.
6.19. 20 kg azot bo’shliqda V₁ =1 m³ hajmdan V₂ =2m³ hajmgacha adiabatik kengayadi. Azotning Van-der-Vaals tenglamasidagi a doimiyni ma’lum deb hisoblab (6.2-masalaning javobiga qarang), gazning bunday kengayishidagi haroratning pasayishi topilsin.
6.20. 0,5 kmol uch atomli gaz bo’shliqda V₁ = 0,5 m³ hajmdan V₂ =3 m³ hajmgacha adiabatik kengayadi. Bunda gazning harorati 12,2⁰ ga pasaysa, Van-der – Vaals tenglamasidagi a doimiylik topilsin.
6.21. 1) a) 31⁰C va b) 50⁰C haroratda karbonat angidrid gazini suyuq karbonat kislotaga aylantirish uchun, unga qanday bosim berish kerak? 2) 1 kg suyuq karbonat kislota eng ko’pi bilan qanday hajmni egallaydi? 3) Suyuq karbonat kislota to’yingan bug’ining eng katta elastikligi qanday?
6.22. Suvning Van-der-Vaals tenglamasidagi b doimiyni ma’lum deb hisoblab (6.2-masalalaning javobiga qarang), kritik holatdagi suv bug’ining zichligi topilsin.
6.23. Geliy uchun kritik kattaliklar T_k va p_k ning qiymatlarini ma’lum deb hisoblab, kritik holatdagi geliyning zichligi topilsin.
6.24. 920 atm bosimda 1 kmol kislorod 0,056 m³ hajmni egallaydi. Van-der-Vaals tenglamasidagi keltirilgan kattaliklardan foydalanib, gazning harorati topilsin.
6.25. t = -200⁰C haroratda 1 kmol geliy V = 0,237 m³ hajmni egallaydi. Van-der-Vaals tenglamasidagi keltirilgan kattaliklardan foydalanib, gazning bosimi topilsin.
6.26. Agar gazning hajmi va harorati bu kattaliklarning kritik qiymatidan ikki marta kattaligi ma’lum bo’lsa, gazning bosimi kritik bosimdan necha marta kattaligi topilsin.