13-ma’ruza: optimallashtirish usullari. Optimallashning mashinasozlikda qo‘llanishi

13-MA’RUZA: OPTIMALLASHTIRISH USULLARI. OPTIMALLASHNING MASHINASOZLIKDA QO‘LLANISHI.

13.1. Optimallashtirish usullari.

Optimallashtirish metodi tugalanayotgan elementni yuqori texnologiya, modellarga kuchlanishlarni taqsimlash, xarorat, elektromagnit maydonlari va suyuqliklarning xarakteristikasi, xal qilish zarur bo‘lgan parametrlar yani geometriya tanlash, chetki elementlarga setka muxitini yaratish, kuchlarni chegaralash, material tarkibi va analiz qilish tartibi (statik va dinamik, yo‘nalishli va yo‘nalishsiz, deformatsiya analizi, kuchlanish va b.sh.). Barchasi birgalikda chetki element ni modellashtirish (finite-element modeling).
Chetki elementning barcha xisob-kitoblari bilan shug‘ullanish uchun (finite-element analysis-FEA) dasturi mavjud.
Ishni boshlash uchun geometriya obektini va vazifa yaratish maydonini xosil qilamiz.

13.1-rasm. Turli detallarni tekshirish.

13.2-rasm. Turli soxalarda optimallashtirishning axamiyati.
Optimizatsiya-bu yuqorida o‘tilgan mavzularga taluqli bo‘lib, bu maxsulotning ishlab-chiqarilgandan keyin uning xayot sikli va avtomatlashtirishdagi katta axamiyatga egaligini ko‘rib chiqgan edik.
Bu loyixalanayotgan ishlab-chiqarishda detalning yoki detal vazifasini bajarishi mumkin bo‘lgan obektni eng maqbul echimini topish. Misol uchun bog‘lovchi elementlar bolt, skoba va zaklyopkalarni olishimiz mumkin. Barchasi bog‘lovchi elementlar lekin ularning ishlatilish joyiga qarab qo‘yish yoki ularning bir turdagisini xam eng yaxshi, chidamli, sifatlisini tanlash xam optimal qiymat xisoblanadi.

13.3-rasm. Turli soxalarda qo‘llanilishi.
Bu kosmos sanoatida xam qo‘llanilib, yuzlab, minglab olingan suratlarni ichidan bir nechasini bazi bir funksiyalar evaziga tanlab, ajratib olishida eng maqbul variant xisoblanadi.
Optimallashtirishning bir nechta usullar bilan taxlil qilish, solishtirish, natijalardan foydalanish, sinash, tadbiq etish va boshqa turlari mavjud. Barcha bosqichlarning natijasi bugungi kunning tez rivojlanib borayotgan texnologiyalarida amalga oshiriladi.

13.4-rasm. Ximyaviya texnologiyalarning bog‘lanishi.

13.2. Optimallashning mashinasozlikda qo‘llanishi.

Optimallashtirishning mashinasozlik soxalarida qo‘llanilishidan maqsad:
Bugungi rivojlangan mashinasozlik sanoatida inson extiyoji kundan kunga oshib borayotgan davrda xar bir soxada eng maqbul echim topishga qaratiladi. Ishchi kuchi, mexnat sarfi, xom ashyo narxi, va iqtisodiy xarajatlarni xisob kitob qilish, moddiy bazalardan oqilona foydalanish kerakligini taqozo etadi.
Jaxon bozoridagi tez suratlar bilan rivojlanayotgan texnologiyalarni xam xisobga olishni talab etadi.

13.5-rasm. Ximya sanoatidagi o‘zaro bog‘lanish.
Optimallashtirishda zamonaviy korxonalarning sonini ko‘paytirish, mavjud imkoniyatlardan maksimal darajada foydalanish, bugungi kundagi mashinasozlik sanoatining asosiy maqsadi etib belgilangan.
Maxsulot tan narxining oshirilishiga tasir etadigan omillar ustida ishlash, ularni minimal darajaga tushirish, sarf xarajatlarning sonini kamaytirish aniq xisob kitoblar asosida ishlab chiqiladi.

13.6-rasm. Turli tekistliklardagi diagramma o‘zgarish xolatlari.

13.7-rasm. Optimallashtirishning turli usullari.
Mashinasozlik korxonalarida tashkillangan ish taqvimi asosida bir smenadan tortib to‘rt-besh smenagacha ishlar tashkillanadi. Bunda xar bir smenaning ish rejasi ishlab chiqilib, ish vaqtida bajariladigan ishlari belgilab qo‘yiladi.
Belgilangan vaqt davomida ishchining ishlash vaqti, dam olish vaqti, ovqatlanish vaqti va qo‘shimcha talab etadigan vaqtlari belgilanadi. Smena ish vaqti tugagunga qadar ishchi belgilangan ishni bajarishi kerak bo‘ladi. Xar bir smenaning ish unumdorligi uning sex bo‘yicha ish unumdorligini belgilaydi.

13.8-rasm. Turli yig‘ma modellar.

13.9-rasm. Progressiv o‘sib borish metodi.

13.10-rasm. Sinov byurolari.

Nazorat uchun savollar:

1. Optimallashtirish usullari?

2. Optimallashning mashinasozlikda qo‘llanishi?

3. 
   Optimallashtirish usullarining axamiyati?
   
4. 
   Optimallashtirishdan ko‘zda tutilgan maqsad?
   
5. 
   Optimallashtirish usullarining istiqbollari?