13-ma’ruza yer sirtining issiqlik rejimi. Yer osti issiqlik suvlari

13.2. Geotermal energiyadan foydalanishning afzalliklari. 
Geotermal energiyadan foydalanishdagi asosiy afzallik uni atrof-muhit 
sharoitlaridan qat‘iy nazar kun va tunda hamda yil davomida olishdagi to'liq 
mustaqilligidir. Geotermal stansiyalarga o'rnatilgan qurilmalarning quvvatidan 
foydalanish koeffitsientini 80% ga yetishi mumkin, bu holat boshqa muqobil 
energiya manbalaridan foydalanishda mavjud emas. 

---

Geotermal quduqlarning iqtisodiy jihatdan muvofiqligi 
Issiqlik dvigatelidan foydalangan holda (masalan, bug' turbinasi) issiqlik 
energiyasini elektr energiyasiga aylantirish uchun geotermal suvlarning harorati 
yetarlicha yuqori bo'lishi kerak, aks holda issiqlik dvigatelining samaradorligi 
juda past bo'ladi, masalan, suv harorati T=40 °C va atrof-muhit harorati T=20 
°Cga teng bo'lsa, ideal issiqlik dvigatelining samaradorligi atigi 6% ni tashkil 
qiladi va haqiqiy mashinalarning samaradorligi bundan ham past bo'ladi. 
Qo'shimcha ravishda energiyaning bir qismi stansiyaning o'z ehtiyojlari uchun 
sarflanishi kerak. Masalan, quduqdan issiq suvni chiqarib foydalanilgandan 
so'ng sovuq suvni quduqlarga qaytarishda ishlatiladigan nasoslarning iste‘moli 
uchun. Elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun T=150 °C va undan yuqori 
haroratli geotermik suvlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Hatto isitish va 
issiq suv ta‘minoti uchun ham kamida T=50 °C harorat talab qilinadi. Biroq, 
Yerning harorati chuqurlik ortishi bilan asta-sekin o'sib boradi, odatda o'rtacha 
geotermik gradient 1 km uchun ΔT=30 °C ni tashkil qiladi, ya‘ni issiq suv 
ta‘minoti uchun bir kilometrdan ko'proq chuqurlikka tushish talab etiladi. Elektr 
energiyasini ishlab chiqarish uchun esa, bir necha kilometr chuqurlikka tushish 
kerak bo'ladi. Bunday chuqur quduqlarni burg'ilash qimmatga tushadi, 
shuningdek, ulardan isigan suvni chiqarib olish uchun energiya kerak bo'ladi. 
Shuning uchun geotermik energiyadan foydalanish hamma joyda ham maqsadga 
muvofiq emas. Deyarli barcha yirik GeoTESlar vulkanlar faoliyati faollashgan 
hududlarda, masalan: Kamchatka, Islandiya, Filippin, Keniya, Kaliforniyadagi 
geyzer konlari va boshqalarda joylashgan bo'lib, ularda geotermal harorat 
gradiyenti ancha yuqori va geotermal suvlar yer yuziga yaqin.