13-ma’ruza yer sirtining issiqlik rejimi. Yer osti issiqlik suvlari

 
13.3. Issiqlik tashuvchilarga ekologik talablar.
 
Geotermal yer osti suvlaridan foydalanishda yuzaga keladigan 
muammolardan biri, bu yer osti qatlamidagi suvni (odatda chiqindilarni) qayta 
tiklanadigan siklik energiya sarfini talab qiladi. Geotermal suvlarda ko'p 
miqdorda turli xil toksik metallarning (masalan, qo'rg'oshin, rux, kadmiy), metall 
bo'lmagan (masalan, bor, marganes) va kimyoviy birikmalar (ammiak, fenollar) 

---

va boshqa tuzlar mavjud bo'lib, bu suvlarning chiqishini qiyinlashtiradi. Yer 
sirtiga yaqin joylashgan tabiiy suv tizimlariga ishlatilgan suvni quyish 
qatlamdagi bosimni pasaymasligi uchun zarurdir. Bu geotermik stansiyada elektr 
tokini hosil bo'lishining pasayishiga yoki uning to'liq quvvatlarda ishlamasligiga 
sabab bo'ladi. 
13.3.1-rasm. Islandiyadagi geyzerlar 
Geotermal energiya Islandiyaning poytaxti Reykyavik shahrini issiqlik 
bilan ta‘minlaydi. 1943-yilda Islandiyada 32 ta quduqlar mavjud bo'lib, ularning 
chuqurligi 440 dan 2400 m gacha chiqadigan suvning harorati 60 dan 130 °C 
gacha bo'lgan. Ushbu quduqlarning 9 tasi bugungi kunda ham ishlaydi. 
Yerning chuqur qatlamidagi issiqlikdan foydalanishda termo-anomal 
sohalar mavjud bo'lib, suv bug'lari bilan to'yingan tog' jinslaridan olinganda 
geotermik gradient qiymati katta bo'ladi. Shunday qilib, amaliy ahamiyatga ega 
bo'lgan geotermik issiqlikning bo'lishi, yer osti suv havzalarida issiq suv va bug' 
zaxiralarini nisbatan sayoz chuqurliklarda yig'ilishiga sabab bo'ladi va yuzaga- 
Yer ustiga geyzerlar ko'rinishida chiqadi. 
Geotermik suvlar harorati, kislotaligi, minerallashish darajasi va qattiqligi 
bo'yicha tasniflanadi. 
Geotermik manbalardan foydalanishga yaroqliligining asosiy ko'rsatkichi 
ulardagi tabiiy harorat bo'lib, T=40-70 °C oralig'ida bo'lgan past termal, harorati 
T=70-100 °C oralig'ida bo'lgan o'rtacha, yuqori termal suvlar va harorati T=100-
150 °C bo'lgan bug'larga hamda harorati 150 °C dan yuqori bo'lgan bug' 
gidrotermal suyuqliklardir. 

---

13.3.2-rasm. Kimyoviy faol geotermal suvlardan foydalangan holda geotermik 
issiqlik ta‘minotining tizimi: 1 - yer osti kollektori; 2 - qabul qilish qudug'i; 3 - 
gazli loyni ajratuvchi; 4 – suyuqlikni orqaga haydovchi nasos; 5 – orqaga 
qaytgan suyuqlik qudug'i; 6 - isitish tizimining issiqlik almashuvini ta‘minlovchi 
qurilma; 7 - isitish tizimining nasosi; 8 - issiq suv ta‘minoti tizimining issiqlik 
almashuvini ta‘minlovchi qurilma; 9 - isitish tizimi; 10 - issiq suv ta‘minoti 
tizimi; 11 - issiq suv ta‘minoti manbasi; 12 - gaz va loyni yig'ib olish tizimi. 
13.3.3-rasm. Rossiyaning Mutnovidagi geotermik elektr stansiya.