13-Mavzu. Alohida kredit turlari Reja

---

13-Mavzu. Alohida kredit turlari 
Reja: 
1.Alohida schyotdan kreditlash va kredit liniyasini ochib kreditlash tartibi.
Kontokorrent schetidan kreditlash. 
2.Overdraft bo‘yicha kreditlash va uni o‘ziga xos xususiyatlari. Lombard
krediti va undan foydalanish imkoniyatlari. Revolver kreditini berish tartibi va
uning ahamiyati. 
3. Iste’mol krediti haqida tuShuncha. va uni rasmiylashtirish shartlari. Ta’lim
kreditini berish tartibi va uning ahamiyati. Ipoteka krediti va undan
foydalanish imkoniyatlari. Tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga
ajratiladigan kreditlar va ulardan foydalanish shartlari. 
4.Tijorat banklari tomonidan sinditsiyalashgan kreditlarni berish tartibi.
Tayanch so‘zlar: alohida schyotdan kreditlash, kredit liniyasi, overdraft 
bo‘yicha kreditlash, iste’mol kredit, revolver kreditini, ta’lim krediti, ipoteka
krediti, sinditsiyalashtirilgan kredit.
1.Tijorat banklari «kredit liniyasi ochmasdan» yoki «kredit liniyasi ochib», 
xo‘jalik yurituvchi sub`yektlarga alohida qarz hisobvaraqlaridan quyidagi 
maqsadlar uchun kreditlar berishi mumkin: 

tovar-moddiy boyliklar, bajarilgan ishlar va kursatilgan xizmatlar uchun 
hisob-kitob hujjatlari haqini to‘lash, qarz oluvchining asosiy faoliyati bilan 
bog‘liq bo‘lgan, amal qilish muddati 30 kundan oshmaydigan 
akkreditivlar ochish.
Xo‘jalik yurituvchi sub`yektlarni alohida qarz hisobvarag‘idan «kredit 
liniyasi ochmasdan» kreditlash bir martalik qarzlar berish yo‘li bilan amalga 
oshiriladi. Bunday qarz berish to‘g‘risidagi qarorni bank ushbu qoidalarda ko‘zda 
tutilgan hujjatlar to‘plami asosida har bir qarz bo‘yicha alohida qabul qiladi.
Bank muassasasi kreditga bo‘lgan ehtiyojni xo‘jalik yurituvchi sub`yekt bilan 
birgalikda kredit buyurtmanomasiga hamda to‘plamda berilgan boshqa hujjatlarga 
asosan belgilaydi.
Bank kreditni kredit shartnomasida ko‘zda tutilgan muddatlarda qaytara 
boshlaydi. Shartnomada kreditni qaytarishning quyidagi tartibi belgilanishi 
mumkin: 

 
majburiyatlarni bajarish muddatlari tugaganda kreditlar bo‘yicha qarzni 
qarz oluvchining hisob-kitob varag‘idan olish yo‘li balan; 

qarz oluvchining hisob-kitob varag‘idan pul mablag‘lari bo‘sh qoldig‘ini 
uning to‘lov topshiriqnomasiga ko‘ra qarz hisobvarag‘iga kiritish yo‘li 
bilan muddatidan oldin; 

tovar-moddiy boyliklar va xizmatlar haqi sifatida kelib tushgan veksellarni 
hisobga olish yo‘li bilan; 

 
Bank kafolat, kafillik bo‘yicha olingan majburiyatnomalardan, garov 
huquqini amalga oshirganda tushadigan mablag‘lardan foydalanish yo‘li 
bilan. 

---

Xo‘jalik yurituvchi sub`yektlarni “Kredit liniyasi ochib” kreditlash alohida 
qarz hisobvarag‘idan, oldindan kelishilgan kredilash summasi doirasida amalga 
oshiriladi. Bunda qarz oluvchining asosiy faoliyatiga taalluqli bulgan tovar-moddiy 
boyliklar, bajarilgan ishlar, ko‘rsatilgan xizmatlar uchun pul hisob-kitob hujjatlari 
haqi Shu mablag‘lar hisobidan to‘lanadi. Shunda qarzni rasmiylashtirish shartlarini 
har gall bank bilan kelishish ehtiyoji qolmaydi. 
Bunday kredit xo‘jaligi xom ashyosini qayta ishlovchi, tayyorlov faoliyati 
bilan Shug‘ullanuvchi korxonalarga, savdo, ta’minot korxonalari va qoida 
tariqasida umumiy asosda kreditlanadigan boshqa xo‘jalik yurituvchi sub`yektlarga 
berilishi mumkin.
Yuqoridaida aytilgan kredit turi berishning majburiy shartlaridan biri qarz 
oluvchi barqaror moliyaviy ahvolga ega bo‘lishidir.
«Kredit liniyasi ochib» qarz berilishi bankning kafolat majburiyatnomasi 
bilan rasmiylashtirilishi kerak. Bu kafolatnoma orqali bank o‘z vakillik 
hisobvarag‘ining ahvolidan qatiyo nazar, o‘z zimmasiga qarz oluvchiga kredit 
Shartnomasida belgilangan miqdor, muddat va kreditlash limiti doirasida hech 
qanday mone’liksiz kredit berilishini kafolatlovchi majburiyatlarni oladi.
Bank kafolat majburiyatnomasi ikki nusxada tuziladi. Ularning biri kredit 
xodmining farmoyishiga ko‘ra, balansdan tashqari hisobvaraqda hisobga olish 
uchun buxgalteriyaga beriladi, ikkinchisi qarz oluvvchining yig‘majildida 
saqlanadi.
Hisobni yuritish uchun qabul qilingan majburiyatlar summasi qarz summasini 
chegirib tashlab, belgilangan tartibda iqtisodiy me’yorlarni hisoblab chiqish 
chog‘ida e’tiborga olinadi.
«Kredit liniyasi ochib» beriladigan kredit hajmi, undan foydalanish 
muddatlari va qaytarish davriyligi qarz oluvchi tovar etkazib beruvchilar va 
xaridorlar bilan tuzgan Shartnomalar tahlili asosida belgilanadi. Bu holat kredit 
Shartnomasida o‘z ifodasini topgan bo‘lishi lozim.
«Ochiq kredit liniyasi» bo‘yicha xizmat ko‘rsatilgani uchun qarz oluvchi 
bankka foizlar to‘laydi. Bu foizlar kreditdan foydalanish darajasi qandayligidan 
qati nazar, butun kreditlash limiti summasiga qo‘shiladi. 
2. Bank kontokorrent kreditni moliyaviy jihatdan barqaror bo‘lgan xo‘jalik 
yurituvchi sub`yektlarga beradi. Bunday hisobvaraq kredit Shartnomasiga muvofiq 
ochiladi va mijozning bank barcha turdagi operatsiyalarni bajaradigan yagona 
hisobvarag‘i bo‘lib xizmat qiladi. Mazkur hisobvaraq aktiv-passiv hisoblanadi, 
ya’ni unda aktiv qoldiq ham, passiv qoldik ham bulishi mumkin.
Kontokorrent hisobvaraq ochilayotganda qarz oluvchining hisob-kitob 
hisobvarag‘ yopiladi.
Qarz oluvchi kontokorrent hisobvaraq bo‘yicha kreditdan belgilangan 
kreditlash limiti doirasida foydalaniladi. Kreditlash limiti summasiga bankning 
kafolat majburiyatnomasi rasmiylashtiriladi.
Qarz oluvchidan tushgan barcha mablag‘lar kontokorrent hisobvarag‘iga 
kiritiladi. Agar kiritilgan summa (tushum) qarz summasidan oshsa (Shu 
hisobvaraqdagi debet qoldig‘i), hisobvraq bo‘yicha qoldiq kredit qoldig‘i bo‘ladi. 
Bunda kontokorrent hisobvarag‘i oldiga qo‘yiladigan maqsad o‘zgarmaydi. 

---

Kontokorrent hisobvrag‘idan kredit asosiy faoliyat bilan bog‘liq tovar-
moddiy boyliklar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar pul hisob-kitob 
hujjatlari haqini to‘lash yo‘li bilan beriladi.
Boshqa turdagi to‘lovlar (kechiktirib bo‘lmaydigan ehtiyojlar, ish haqi, 
byudjetga to‘lovlar va boshqa to‘lovlar) kontokorrent hisobvarag‘idagi kredit 
qoldig‘i doirasida beriladi.
Kreditni qaytarish tovarlar sotish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatishdan 
olingan tuShumni kontokorrent hisobvarag‘i kreditiga kiritsh tartibida amalga 
oshiriladi. 
Foizlar Shartnomada aytilgan muddatlarda debet va kredit qoldig‘i bo‘yicha 
alohida yoziladi: 
