13-mavzu. Mehnat bozori va ta’limda raqamli transformatsiya reja

13-MAVZU. MEHNAT BOZORI VA TA’LIMDA RAQAMLI TRANSFORMATSIYA
Reja:
13.1. Raqamli iqtisodiyotda mehnat tabiatining o’zgarishi
13.2. Raqamli ko'nikmalar va vakolatlar
13.3. Mehnat bozori va bandlikda o’zgarish.
13.4. Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta'lim tizimini isloh qilish
Maqsad: mehnatning tabiati va mehnat faoliyati shakllarining o'zgarishini, raqamli iqtisodiyotda kasbiy mahoratga bo'lgan talablarni o'rganish, raqamli kelajakdagi mehnat bozorining prognoz holatlarini ko'rib chiqish, ta'limni raqamli transformatsiyasi yo'nalishlarini o'rganish.
Asosiy tushunchalar: axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, raqamli iqtisodiyot, institutsional tuzilish, iqtisodiy o'sish.

13.1. Raqamli iqtisodiyotda mehnat tabiatining o’zgarishi
Raqamli iqtisodiyot mehnat munosabatlarida katta ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlarni keltirib chiqaradi, kasbiy faoliyat turi va mehnatning o'ziga xos xususiyatlarini o'zgartiradi. Mehnatning yangi tabiati malakani oshirish, doimiy o'qitish va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish bilan bog'liq bo’ladi.
Raqamli iqtisodiyotga o'tish mehnat munosabatlarida sezilarli o'zgarishlarni, ishchilar va ularning ish beruvchilari o'rtasida "masofaviy munosabatlar" paydo bo'lishini taxmin qiladi. Moslashuvchan mehnat bozorini shakllantirish jarayoni davom etmoqda. Klassik to'la kun bandlik modeli, bitta ish beruvchi uchun umr bo’yi ishlash kabi eskirdi. Mehnat bozori tobora ko'proq talab ortib borayotgan bandlikning noodatiy shakllari ulushini oshirish orqali yangi yuqori mahsuldor ish o'rinlarini yaratishni rag'batlantirmoqda.
Raqamli texnologiyalar asosida mehnat bozorining rivojlanishi mehnat munosabatlariga tarmoq shakllarini berish orqali ularni modernizatsiya qilishga olib keladi. Masofaviy aloqa paytida ish beruvchilar va ijrochilar AKTdan faol foydalanadilar: masalan, noshirga buyurtmani bajargan tarjimon tayyor matnni elektron pochta orqali yuborishi mumkin.
Agar an'anaviy iqtisodiyotda ishchi va rahbar o'rtasida "boshqaruv - bo'ysunish" vertikal iqtisodiy munosabatlari mavjud bo'lsa, u holda raqamli sektorda rahbar endi shunchaki xo'jayin emas, balki bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan odamlarning ishini muvofiqlashtiruvchi shaxs. Shunga ko'ra, vertikal bog'ichlar gorizontal bog'ichlar bilan almashtiriladi. Buning oqibatlaridan biri bu mehnat faoliyatini markazsizlashtirishdir. Xodimning kompaniya rahbariyatiga bog'liqligi sezilarli darajada zaiflashadi. Raqamli iqtisodiyotda yuqori malakali mutaxassis nisbatan mustaqil bo'lishi va hatto buyurtmalar portfelini shakllantirish, ish hajmi va muddati, shuningdek, o'z ish haqi miqdori to'g'risida kelishib olish imkoniyatiga ega bo'lishi uchun kompyuter va internetga kirishi etarlidir.
Raqamli iqtisodiyotda mehnat munosabatlarining rivojlanishi doimiy kadrlarni vaqtincha ishchilar bilan almashtirishga yordam beradi. Faqatgina Qo'shma Shtatlarda 2018 yilda 56,7 million kishi frilans rejimida ishladi, bu mamlakatning ish bilan band bo'lgan aholisining 36 foizini tashkil qiladi.
Raqamli iqtisodiyotda keng tarqalgan mehnat munosabatlarining turlaridan biri bu uyda ishlashdir, uning asosiy xususiyati ish kuni davomida ofisga ko'chib o'tishning o'rniga uyda ishlashdir. Bundan tashqari, ta'til paytida ishlash (poezdda, samolyotda), chet elga sayohat qilmasdan chet el ish beruvchisida ishlash (masalan, offshor dasturchilarning uyida ishlash) va boshqalar mashhurdir.
Amazon, IBM, Apple, Wells Fargo va boshqalarni o'z ichiga olgan yirik AQSh kompaniyalari doimiy ravishda yarim kunlik yoki to'liq kunlik masofadan ishlashni taklif qilishadi. AQShning so'nggi ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, moliya sektori eng moslashuvchan ish joyi bo'lib, ushbu sohadagi ishchilarning 57% uy sharoitida ishlashga qodir. Bundan tashqari, professional, biznes va axborot xizmatlarida ishlaydigan odamlarning deyarli yarmi masofadan turib ishlashlari mumkin.
13.1-rasm. Raqamli bandlikning afzalliklari
Raqamli sohada band bo’lish shaxs uchun ustunlikni ta'minlaydi (13.1-rasm).