13 Мавзу. Нафастизимипатологияси. Пневмониялар. 1 Вазифа: Тушунчаберинг

2 Вазифа: Нафасаритмияларижадвалинитулд

Гиперпноэ	HYPERPNOE (yunoncha. Hyper - yuqorida, yuqorida va pnoe - nafas olish), nafas olishning tez-tez va chuqurlashishi natijasida o'pkaning shamollatilishi kuchayadi.
Брадипноэ	Bradipnea - patologik nafas olish depressiyasi nafas olish markazining qo'zg'aluvchanligi pasayishi yoki uning funktsiyasining susayishi bilan rivojlanadi [1].
Тахипноэ	Tachypnea taxypnea, taxipnoe (tachy dan - tez-tez va pnein - nafas olish [1]) - tez yuzaki nafas olish [2] (kattalar uchun daqiqada 20 dan oshiq, chaqaloq uchun 40, 1 yoshli bolalar uchun 25; nafas olish tezligi yoshga bog'liq [manba emas) 157 kun belgilangan]). Taxipne bilan havo asosan "o'lik" kosmosga kiradi, bu esa alveolyar gipoventilatsiyaga olib keladi [2].
Полипноэ	Morfologik va sintaktik xususiyatlari ish birligi soat ko'plik soat Ularni. polipnoe polypnoe R. polipnoe polypnoe D. polipnoe polipnoe B. polipnoe polipnoe TV polipnoe polypnoe Va boshqalar. polipnoe polypnoe polipnoe Nom, jonsiz, neytral, ajratib bo'lmaydigan (A. A. Zaliznyak tasnifiga ko'ra 0-chi tur). Ildiz: -.
Апноэ	Uyqu apnesi - bu 10 soniyadan ko'proq vaqt davomida uyqu paytida o'pka ventilyatsiyasini to'xtatish bilan tavsiflangan apneaning bir turi. Ko'pincha u 20-30 soniya davom etadi, garchi og'ir holatlarda u 2-3 daqiqaga yetishi mumkin va tungi uyquning umumiy vaqtining 60 foizini tashkil qiladi. Doimiy apneada (odatda soat ichida kamida 10-15), uyqu apnesi uyqusizlik tuzilishi va kunduzgi uyqusizlik, xotira va aqlning buzilishi, ish qobiliyatining pasayishi va doimiy charchoq shikoyatlari bilan birga keladi. Obstruktiv va markaziy uyqu apnesini, shuningdek ularning aralash shakllarini ajrating. МКБ-11 7A41, 7A40 МКБ-10 G47.3 МКБ-10-КМ G47.30 и G47.3 МКБ-9 780.57 МКБ-9-КМ 780.57^[1] MedlinePlus 000811 и 003997 eMedicine ped/2114  MeSH D012891

3 Вазифа: Схеманитулдиринг



НАФАС ЕТИШМОВЧИЛИГИ

Нафас етишмовчилиги бу атрофдаги ҳаво ва организмда айланиб юрган қон ўртасидаги газ алмашинуви бузилиб, гипоксемия ёки гиперкапния ривожланишидир. Газ алмашинуви иккита босқичдан иборат ● Вентиляция – атроф муҳит ва ўпка ўртасидаги газ алмашинуви ● Оксигенация - ўпка ичидаги газ алмашинуви; веноз қон СО₂ ни ажратади ва О₂ билан тўйинади.

Этиологияси ва патогенези ● Нафас олинадиган ҳавода рО₂  Шунт ♦ Қонни «ўнгдан чапга» отиш нуқсонларида юрак ичи шунти ♦ Ўпка артериовеноз шунтлари ♦ Ўпкада тўлиқ вентиляция килинмайдиган, бироқ перфузия қилинадиган ўчоқлар борлиги ♦ Анемия ёки юрак етишмовчилиги натижасида веноз қонда рО Ўпкаларнинг ишдан чарчаши ♦ Гипервентиляция ♦ Нафас олишда йўқотиладиган энергия сарфининг кўпайиши: нафас йўллари обструкциясида аэродинамик қаршиликнинг ошиши ● Альвеоляр гиповентиляциясиз гипоксемия  Баъзи эндокрин касалликлар ♦ Гипотиреоз ♦ Ёғ босиши  Нерв – мушак касалликлари ♦ Миастения ♦ Миопатиялар ♦ Полиомиелит ♦ Полимиозит. Нафас мушаклари фалажланиши ёки кальций, темир етишмовчилигида, сепсисда ва айрим бошқа ҳолатларда уларнинг уйғунликда ишлай олмаслиги  Анатомик бузилишлар ♦ Нафас марказидаги нуқсонлар ♦ Кўкрак қафасидаги деформациялар (кифоскоилоз) ♦ Кўкрак деворининг структур ўзгаришлари: қовурғалар синиши  Гистоцитоз ● Бирламчи ўпка патологияси бўлмаган гиповентиляция (гипоксемия)  Лимфоцитар лимфома  Ўпканинг метастатик диссемирланган заҳарланиши  Ўпка интерстициал фибрози  Юқори сезувчан пневмонит  СҚВ  Системали склеродермия  Пневмокониоз  Саркоидоз камайиши (масалан, катта баландликда барометрик босимнинг пасайиб кетиши) ● Нафас йўллари обструкцияси (масалан, ЎСОК, бронхиал астма, муковисцидоз, бронхиолит) кейинчалик гипоксемияга олиб келувчи альвеоляр гиповентиляция. Гипоксемия – нафас етишмовчилиги патогенезининг етакчи халқаси ҳисобланади ● Гиповентиляция (гипоксемия) ўпка оралиқ тўқимаси зарарланиши оқибати ₂ пастлиги.

Классификацияси. Нафас етишмовчилиги даражаси тўғрисида одатда яққол нафас қисиши, цианоз, тахикардия ва артериал қоннинг газ таркиби бўйича фикр юритилади. Нафас етишмовчилиги даражасига тахминий баҳо берадиган белги жисмоний юкламага чидамлиликнинг пасайишидир. Нафас етишмовчилигининг учта даражаси фарқ қилинади ● I даражаси – нафас қисиши жисмоний зўриқишдагина пайдо бўлади ● II даражаси – унча кўп бўлмаган жисмоний ҳаракатда нафас қисади ● III даражаси – тинч турганда нафас қисиши пайдо бўлади.

КЛИНИК-ЛАБОРАТОР ДИАГНОСТИКАСИ

Сурункали гипоксемия ўпка вазоконстрикциясига ва ўпкали-юрак ривожланишига сабаб бўлади. Ўткир гипоксемия ҳаётий муҳим аъзолар (аввало МНС ва юрак) фаолиятининг тезда бузилишига ва комага олиб келади ● Гипоксемия

Ўткир ва сурункали гиперкапниянинг клиник белгилари. Руҳий бузилишлар (кучсиз ўзгаришлардан ступоргача)  Юракнинг электрик беқарорлиги  Артериал гипотензия  Ацидоз ● Гиперкапния

Ташқи нафас функциясини текшириш ● Нафас механикасига баҳо бериш ● Вентиляция – перфузия муносабатини ўлчаш, барқарор газ алмашинувини таъминлашга эришиш, кейин альвеолаларда ва нафас олинадиган ҳаводаги рО₂ни аниқлаш.

ДАВОЛАШ

Ятроген асоратлар профилактикаси: ♦ Баротравмалар ♦ Инфекциялар ♦ Кислороддан заҳарланиш. Кислота-ишқор ҳолатини тиклаш  ЎСВ  Оксигенотерапия  Нафас етишмовчилиги сабабини бартараф қилиш ● Олиб бориш тамойиллари

● Бронхлар обструкциясини тугатиш ♦ Бронхолитиклар ♦ Бронхиал секретни ҳайдаш (постурал дренаж, балғам кўчирадиган дори воситалар, перкутор массаж).

● Гипоксемияни тузатиш ♦ Нафас олинадиган газ аралашмасида кислород функциясининг назорати (Ғi О₂) остида оксигенотерапия (ўрта ҳисобда 25-35%, бироқ кислород интоксикацияси бўлмаслиги учун одатда 60% дан ошмаган); симоб устуни ҳисобида 60 мм. ошмаган Р_аО₂  Тўқималарнинг О Гемодинамикани қўллаб-қувватлаш ♦ Ўпка артерияси босимдан тиқилиб (ЎАБТ) қолганда инфузион даволаш ♦ Инотроп воситаларни инъекция қилиш (допамин, добутамин, бошланғич дозаси – 5 мг/кг/мин.)  Ўпка ҳажмларини ошириш ♦ Нафас йўлларида доимий мусбат босимни танлаш ♦ Нафас чиқариш охирида сув устуни ҳисобида 30-50 мм. атрофидаги мусбат босим ЎСВга мухим қўшимча га ва 90%дан кўп артериал оксигемоглобин сатурациясига эришиш учун ₂га эҳтиёжини мақсадга йўналтирилган ҳолда пасайтириш ♦ Ҳаяжонланишни ва бошқа қўшилиб келган ҳолатларни бартараф қилиш (иситма, сепсис, талвасалар)

Кўрсатмалар: ♦ Спонтан нафас олишда ундаги аралашмада Ғi О● ЎСВ ₂ни узоқ вақт туриш зарурлиги ♦ Нафас мушакларининг кучсизлиги ♦ Нафас марказининг сусайиб кетиши ♦ Эс-ҳушнинг бузилиши ♦ Гемодинамиканинг беқарорлиги.

Қисқартма. ЎАБТ – ўпка артериясининг тиқилиши.

ХКК – 10. J 96 Бошқа рубрикаларда таснифланмаган нафас етишмовчилиги.

ЎТКИР ЎПКАЛИ – ЮРАК
Ўткир ўпкали-юрак (ЎЎЮ) – ўпка томирлари обструкцияси ва гипертензияси натижасида пайдо бўлган ўткир ўнг қоринча етишмовчилиги клиник синдроми. Унга классик мисол – ЎАТЭ.

Этиологияси ● ЎАТЭ ● Ёғ, газ, ўсма эмболияси ● Ўпка веналари тромбози ● Клапанли пневмоторакс, пневмомедиастинум ● Ўпка инфаркти ● Бўлак ёки тотал пневмония ● Бронхиал астманинг оғир хуружи, астматик статус ● Ўпка раки ва лимфангити ● Марказий ва периферик веноз гиповентиляция (ботулизм, полиомиелит, миастения) ● Ўпка артерияси артеритлари ● Ўпка резекцияси ● Ўпканинг массив ателектази ● Қовурғаларларнинг кўп сонли, ҳамда тўш суяги синиши (қалқиб турадиган кўкрак қафаси) ● Плевра бўшлиғида суюқликнинг тез йиғилиши (гемоторакс, экссудатли ва қуруқ плеврит, плеврал бўшлиққа янглишиб киритилган ўмров ости катетери орқали суюқлик тушиши).

Хавф омиллари ● Оёқ чуқур веналари тромбофлебити ● Операциядан ёки туғруқдан кейинги давр ● Бронх – ўпка патологияси.

Патогенези ● Ўпка гипертензиясининг ўткир ривожланиши (ўпка артерияси эмболиясида ўнг қоринча қонни кичик қон айланиш доирасига ҳайдаш қобилиятини тўлиқ йўқотади ёки камаяди, бунинг натижасида ўткир ўнг қоринча етишмовчилиги ривожланади) ● Яққол бронхоконтрикция ● Ўпка – юрак, ўпка – томирлар ва ўпка коронар – рефлекслар ривожланиши – АБ нинг кескин пасайиши, коронар қон оқими ёмонлашуви ● Ўткир нафас етишмовчилиги.

Клиник манзараси. Тўлиқ саломатлик ёки мавжуд асосий касаллик барқарор кечаётганда бир неча минутлар ёки соатлар (камроқ кунлар) ичида бемор аҳволининг тўсатдан ёмонлашиб қолиши. Баъзи ҳолларда жараённинг яшиндек тез ривожланиши.

● Кескин нафас қисиши, бўғилиш сезгиси, ўлим ваҳимаси, яққол цианоз, акроцианоз.

● Оғриқ синдроми: кўкракда оғриқ, ЎАТЭда ёнбошда нафас билан боғлиқ оғриқ (кўпинча қон туфлаш билан). Ўнг қоринча етишмовчилиги тез авж олганда жигар катталашуви сабабли ўнг қовурғалар остида кескин оғрикда пайдо бўлиши.

● Бўйин веналарининг бўртиб чиқиши.

● АБнинг коллапс ҳолатигача пасайиб кетиши ва юракда қон оқими сусайиши оқибатида юзага келадиган тахикардия (ЮУС минутига 100-160).

• 
  ● Ўпка аускультацияси – ЎЎЮ келтириб чиқарган патологик жараён белгилари: нафас сусайиши, унинг шовқинларини йўқлиги ёки бронхиал нафас, қуруқ ёки ҳўл хириллашлар, плевранинг ишқаланиш шовқини.
  
• 
   Юрак аускультацияси – ўпка артерияси устида II тон акценти, юрак турткиси кучайиши, кўп ҳолларда аритмия (бўлмачалар ва қоринчалар экстрасистолияси, мерцал аритмия), баъзан уч табақали клапан етишмовчилиги натижасида систолик шовқин ва от дупури ритми.
  
• 
  ● Айрим ҳолатларда бемор аҳволининг оғирлиги туфайли ўпканинг перкуссия ва аускультацияси нормал натижалари ўртасида номувофиқлик пайдо бўлиши.
  
• 
  
  
  Лаборатор маълумотлар ● Гипоксия (Р_а О₂ пасайиши) ● Гипервентиляция (Р_а О₂ тушиб кетиши натижасида аниқланадиган) ● Ўртача ўткир респиратор алкалоз (Р_а О₂ паст ва рН қийматлари ошган).
  
  МАХСУС ТЕКШИРИШЛАР
  
• 
  Ўпка томирлари ангиографияси – шошилинч эмболэктомия зарурати бўлганда тробмнинг қаерда жойлашганини аниқлаш мақсадида. Баъзан эмболияларда ҳам ўпкада рентгенологик ўзгаришлар бўлмаслиги  Пневмоторакс белгилари, плевра бўшлиғида суюқлик борлиги, тотал пневмониялар, ателектаз ● Кўкрак қафаси аъзоларини рентгенографияси
  
• 
  ЎЎЮ белгиларини чап қоринча орқа-пастки девори МИ (миокард инфаркти) деб қабул қилиш мумкин ♦ Кенг ва чуқур Q ҳамда манфий Т тишчаси II, III стандарт тармоқларда аVF. V● ЭКГ (айниқса динамикада ахборотли) ₁-V₂. R тишчаси амплитудасининг баландлашиши, стандарт ва кўкрак тармоқларда ST сигментининг депрессияси ♦ Юрак ўнг бўлимларининг ортиқча ишлаши ёки гипертрофияси белгилари: юрак электр ўқининг ўнгга жиши, стандарт тармоқларда S тишчаси, V₅-V₆  Ритм бузилишлари (экстрасистолия, бўлмачалар фибрилляцияси).юқори R, аVRда, ўтиш зонасининг ўнгга жиши, Р-pulmonale. Гисс тутами ўнг оёқчасининг қисман ёки тўлиқ блокадаси
  
  Дифференциал диагностикаси – ўнг қоринча миокард инфаркти ва унинг ўткир етишмовчилиги.
  
  Даволаш этиологик; симптоматик даволаш гипоксия ва ацидозни мувозанатга келтиришга, гиперволемияни назорат қилишга ва ўнг қоринча етишмовчилигини даволашга қаратилган.
  
• 
  ● Оксигенотерапия. ЎЎЮни даволашнинг дастлабки босқичларида асосий ўпка касаллигини даволаш, кислород қўллаш ва бемор ўпкаси вентиляцион қобилиятини яхшилашни ўз ичига олиши керак. Кўпчилик беморлар кислородга сезувчан бўлганликлари сабабли уни юқори концентрацияларда қўллашдан сақланиб, тўйинтиришни 90% даражасида қувватлаб туриш лозим.
  
•