13-tema. Payda saliǵI. Qosimsha qun saliǵI. Aksiz saliǵI

13.10. Aksiz salıǵı hám onıń salıq sistemasında tutqan ornı
Ózbekstanda aksiz salıǵı 1992-jılı qosımsha qun salıǵı menen birge aylanıs salıǵı hám satıwdan alınatuǵın salıqlar ornına engiziledi. Onıń qosımsha qun salıǵınan ayırmashılıǵı sonda, ol ayrım tovarlar hám ónimlerdi shegaralap alǵan hám de ol orınlanǵan jumıs, kórsetilgen xızmetler ushın qollanılmaydı. Aksiz salıǵı individual xarakterge iye bolıp, tek aksiz astı tovarlarına ǵana qollanıladı.
Aksiz salıǵı qosımsha qun salıǵına tartılatuǵın bazada hám bahada esapqa alınatugın júklep jónetilgen tovarlar qunınıń bir bólegi janapay salıq sıpatında byudjetke óndiriw túri bolıp esaplanadı. Aksiz salıǵı Mámleketlik byudjet dáramatların káliplestiriwde salmaqlı orın iyeleydi, mısalı ushın, mámleketlik byudjettiń salıqlı dáramatları quramında 2000-jılı 22,8 payızdı, 2001-jılı 26,3 payızdı, 2002-jıl 28,8 payızdı, 2003-jılı 31,1 payızdı, 2006-jılı 19,0 payızdı, 2008-jılı 16,5 payızdı quraǵan bolsa, 2010-jılı 14,4 payızdı quraǵan.
Aksiz salıǵınıń mámleketlik byudjet dáramatları quramındaǵı úlesiniń páseyiwi tendensiyasına iye ekenligine tómendegishe túsinik beriw múmkin. Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabinetiniń 2002-jıl 13-noyabrdegi 390-sanlı «Bazardı tutınıw tovarları menen toltırıwdı xoshametlew hám de islep shıǵarıwshılar hám sawda shólkemleriniń óz-ara qatnasıqların jetilistiriw ilajları tuwrısında»ǵı qararına tiykarlanıp «Jeneral Motors Ózbekstan» jabıq aksionerlik jámiyetiniń islep shıǵarıp atırǵan avtomobilleri (Lasetti, Neksiya, Damas, Matiz), billurdan islengen ónimler, mebel, video hám audioapparatura hám de gúmisten jasalǵan pıshaq hám vilkalarǵa (shanıshqılarǵa) esaplanǵan aksiz salıqları óndiristi rawajlandırıw, tutınıw tovarlarınıń assortimentin kóbeyttiriw hám básekege shıdamlı tovarlar islep shıǵarıw ushın kárxanalardıń óz erkinde qaldırılatuǵın boldı.
Sonıń esabınan házirgi aksiz salıǵınıń úlesi mámleketlik byudjet dáramatlarınıń quramında kem salmaqtı iyelemekte. Aksiz salıǵı tolıǵınsha respublika byudjetiniń dáramatlar bólimine kelip túsedi hám onıń salıq júgi tutınıwshılardıń moynında boladı.