13,14 маъруза Юқори молекуляр бирикмалар (юмб) ва уларнинг хоссалари

Бўкиш даражасига турли омилларнинг таъсири

• Бўкиш даражасига турли омилларнинг таъсири
• Полимернинг бўкиш даражаси - унинг ва эритувчининг табиатига боғлиқ.
• ЮМБнинг бўкишига яна системада электролитлар мавжудлиги, мухит рН и, босим, майдаланганлик даражаси, модданинг «ёши», ҳарорат xам таъсир кўрсатади.

• ЮМБ бўкишига рН таъсири расмда намойиш этилган.
• Расмдан кўриниб турибдики, изоэлектрик нуқтада бўкиш даражаси энг кичик қийматга эга.

• рН

• 3,8

• 11,0

• 4,8

• h0

• Желатиннинг бўкишига рН таъсири

ЮМБ эритмаларига кўп миқдорда электролит қўшилганда эриган модданинг ажралиб чиқиши «тузланиш» дейилади.

• ЮМБ эритмаларига кўп миқдорда электролит қўшилганда эриган модданинг ажралиб чиқиши «тузланиш» дейилади.
• Полимерни тез чўкишига етарли бўлган электролитнинг концентрацияси – ЮМБ ларнинг тузланиш гегараси дейилади.
• Барча анионларни тузлаш хусусиятига қараб қуйидаги лиотроп қаторга жойлаш мумкин :
• SO42-> Cl-> NO3-> Br-> I-> CNS-
• Катионлар учун бу ряд қуйидагича:
• Li+> Na+> K+> Rb+> Cs+
• !!! Тузланиш кўпгина технологик процессларда катта аҳамиятга эга. Масалан, елим ҳолатига келтирилган совун эритмасига кўп миқдорда ош тузи қўшиб, қаттиқ совун ҳосил қилинади. Ундан ташқари оқсил ва полисахаридларни фракцияларга ажратишда хам қўлланилади.

• Текширишлар кўрсатадики, тузлаш йўли билан чўктирилган полимерни электролитлардан ювиб, яна эритма ҳолига ўтказиш мумкин (қайтар жараён). Бундай коллоидлар қайтар коллоидлар дейилади.

• ЮМБ эритмаларига хос хусусиятлардан бири ва энг аҳамиятлиси уларнинг юқори қовушқоқлигидир. Қовушқоқлик суюқликнинг қўшни қатламлари бири-бирига нисбатан ҳаракатланиши натижасида юзага келадиган ички ишқаланишдир. У суюқлик молекулалари орасидаги таъсирлашиш кучига боғлиқ. Поляр суюқликларда молекулалараро таъсирлашиш кучлари катта бўлганлиги учун қовушқоқлик юқори бўлди. Полярмас суюқликларнинг қовушқоқлиги пастроқ бўлади.

• Юқори молекуляр бирикма эритмаларининг
• қовушқоқлиги

• Айниқса бу хусусият чизиқсимон полимерларда яққол намаён бўлади. Чизиқсимон полимерларга қараганда макромоле-кулалари ўралиб шарсимон шаклда бўлганларининг қовушоқлиги камроқ бўлади. Шунинг учун ҳам полимернинг макромолекуласи қанча ассиметрик бўлса, унинг қовушоқлиги шунча катта бўлади.
• Полимерлар эритмаларининг қовушоқлиги молекуляр массаси ошиб бориши билан ортади.

• Полимерларнинг эритмалари фақат кичик концентрацияларда (0,1 - 0,01%) Ньютон қонунига бўйсунади. Ўрта ва юқори концентрацияли эритмалар Ньютон қонунига бўйсунмайди, улар Ньютон суюқликлари хисобланмайди, чунки уларга босим берилганда қовушоқликлари кескин камайиб кетади. Ньютон суюқликларида эса қовушоқлик ўзгармай қолиши керак.

• Ньютон қонунига биноан ички ишқаланиш кучи

• га тенг.
• S – бир-бирига ишқаланаётган суюқлик қатламлари юзаси;

• - суюқлик қатламларининг ҳаракатланиш тезлиги;

• - қатламлар орасидаги масофа;

• - қовушқоқлик коэффиценти; суюқлик табиати ва ҳароратга боғлиқ.
• .

• Бу қонунни ламинар оқим учун характерли бўлиб, турбулент оқим учун қўллаб бўлмайди.

• келт

• [] = lim келт

• С

• Полимерларнинг молекуляр массасини аниқлаш
• Полимер молекулаларининг узунлиги турлича бўлади. Шу сабабли бирор бир усулни қўллаб аниқланган молекуляр массаси ўртача молекуляр масса бўлади.
• Вискозиметрик усул. Бу усул энг содда в энг осон усул бўлиб, полимер моддаларнинг молекуляр массасини кенг оралиқдаги қийматини ўлчаш имконини беради.
• Полимер эритмасининг қовушқоқлигини ўлчашда капилляр вискозиметрлардан фойдаланилади. Бунда тенг ҳажмда эритувчи ва эритманинг берилган ҳароратда вискозиметр капилляридан оқиб ўтиш вақтларини ва лар ўлчанади.

• Кейин, аввал нисбий, солиштирма ва келтирилган қовушқоқликлар ҳисобланади:

• Солиштирма қовушқоқлик полимерларнинг молекуляр массаси билан боғлиқ. Бу боғлиқликни Штаудингер қуйидаги тенглама билан ифодалади

• К – полимер гомологик қаторининг маълум бир эритувчидаги доимийлиги;

• – молекула шаклига боғлиқ доимийлик;
• С – полимер эритмасининг масса улушлардаги концентрацияси.

• Ҳар бир концентрацияли эритма учун келтирилган қовушқоқлик ҳисобланиб координаталар системасида

• боғлиқлик графиги чизилади.

• ни беради:

• Юқоридаги тенгламани

• кўринишида ёзиш мумкин ва у Марк-Кун-Хаувинк тенгламаси дейилади. Уни логарифмлаб полимерларни молекуляр массаси аниқланади:

• Тўғри чизиқнинг ординаталар ўқида кесиб ўтган кесмаси характеристик қовушқоқлик

• келт

• []

• С