132 ekskavatorlar bilan grunt qazish texnologiyalari abdualiyev Elyor Begali o‘g‘li Mustafoyev Eldor Ilhom o‘g‘li Ozodjonov Javohir Tursunnazar

---

132 
EKSKAVATORLAR BILAN GRUNT QAZISH TEXNOLOGIYALARI 
 
Abdualiyev Elyor Begali o‘g‘li 
Mustafoyev Eldor Ilhom o‘g‘li 
Ozodjonov Javohir Tursunnazar 
o‘g‘li 
Toshkent davlat transport universiteti 
Annotatsiya: 
Yer ishlarini asosiy qismi bir cho’michli ekskavatorlar yordamida 
bajariladi va bir cho’michli ekskavatorning asosiy ishchi jihozlariga uning cho’michi 
kiradi. 
Kalit so‘zlar: Ekskavator, cho’mich, Yer polotnosi, Cho’michning hajmi, ko’p 
motorli, kolonnalar, ko’tаrmа, kаvаlyеr, ish sxemasi, gruntlаr, 
 
“Zaboy” – grunt kovlab olinadigan joy, ekskavator ish joyi. Zaboy bo‟ylab 
ekskavator qazishda hosil bo‟lgan transheyani “proxodka” deyiladi. Proxodka 
ro‟pora yoki yondama bo‟lishi mumkin. 
Ro‟pora qazishdagi hosil bo‟lgan transheya kengligini Pifagor teoremasi 
asosida aniqlash mumkin: 
Vt =2
2
2
ïý
êð
L
R

bu yerda: L
pe
 
– ekskavator siljishi, cho‟mich hajmiga bog‟liq: 
Lpe = 1.7 
³
3
q
Qazish frontini to‟la burchagi 160 ni tashkil qiladi. To‟kishdagi o‟rtacha burilish 
burchagi 135 dan oshmasligi kerak
62
. 
Bir cho‟michli ekskavatorlarni quyidagi alomatlariga qarab tasniflash mumkin. 
Cho‟michning hajmi bo‟yicha: 
a) 
kichik hajmli (0,15; 0,25; 0,4; 0,65; va 1 m
3
) 
b) 
o‟rtacha hajmli (1,25; 1,6; 2,5; 3; 4 va 4,6 m
3
) 
Yurish jixozlari bo‟yicha: 
a) 
zanjirli; 
b) 
pnevmog‟ildirakli; 
v) 
odimlovchi; 
g) 
traktorga o‟rnatilgan; 
d) 
avtomobilga o‟rnatilgan ekskavatorlar. 
Kuch qurilmasi bo‟yicha: 

---

133 
a) 
ichki-yonuv yuritkichi; 
b) 
elektr yuritmali; 
v) 
dizel-elektr yuritmali ekskavatorlar. 
Yuritkichlar soniga qarab; 
a) 
bir motorli; 
b) 
ko‟p motorli ekskavatorlar; 
Qo‟llanish sohasi bo‟yicha qurilishda va ochiq konlarda. 
Ish jixozlari bo‟yicha: 
a) 
t
o‟g‟ri cho‟michli; 
b) 
teskari cho‟michli; 
v) 
draglayn va boshqa jixozli. 
Yer polotnosini qurish ishlari mexanizatsiyalashgan kolonnalar yordamida 
tayyorlov, asosiy va mustahkamlash ishlarining kompleks mexanizatsiyasini 
qo‟llagan holda bajariladi. Yetakchi mashina ishi unumdorligini maksimal ta‟minlash, 
ishlar narxi va mehnat sarfining eng kam bo„lgan hisobiga muvofiq mashinalar 
komplekti tanlanadi. Yer polotnosini qurish ishlari yil bo„yi bajarilishi kerak. 
Yer polotnosini qurishining asosiy ishlarini bajarishda komplektdagi yetakchi 
mashina sifatida buldozer, skreper va ekskavatorlar qo‟llaniladi. 
Buldоzеr kоmplеkti bilаn 
− bаlаndligi 2 m gаchа bo‟lgаn ko‟tаrmаlаr rеzеrvlаrdаn qurilаdi; 
− o‟ymаlаrdan ko‟tаrmаgаchа mаsоfа 100 m dan kam bo‟lsа, o‟ymаlаrda 
qazilgan gr
unt ko‟tаrmаgа tаshilаdi. 
O‟zi yurаr vа tirkаmаli skrеpеrlаr quyidаgi shаrоitlаrdа qo‟llаnilаdi: 
− rеzеrv vа kаryеrlаrdаn ko‟tаrmаlаrni qurish; 
− o‟ymаlаrni qаzib gruntni ko‟tаrmаlаrgа yoki kаvаlеrlаrgа tаshish. 
Tushib-
chiqаdigаn jоylаrni o‟rnаtish kеrаk bo‟lgаn hоllаrdа bаlаndligi 4-5 m 
dаn kаttа ko‟tаrmаlаrdа skrеpеrlаrni ishlаtish tаvsiya etilmаydi. 
Tirkаmаli skrеpеrlаrni gruntni tаshish mаsоfаsi 500 m gаchа bo‟lgаndа 
ekskаvаtоrlаrgа nisbаtаn, mаsоfаsi 300 m gаchа bo‟lgаndа esа o‟ziyurаr 
skrеpеrlаrgа nisbаtаn ishlаtish tаvsiya etilаdi. O‟ziyurаr skrеpеrlаrni gruntni tаshish 
mаsоfаsi 3000 m gаchа bo‟lgаndа ishlаtish tаvsiya etilаdi. 
Yer ishlarini asosiy qismi bir cho‟michli ekskavatorlar yordamida bajariladi. 
Bir cho‟michli ekskavatorning asosiy ishchi jihozlariga uning cho‟michi kiradi. 
Cho‟michning ish bajarishiga qarab quyidagi turlari mavjud: 
