14-lekciya. Paxtashiliqta almaslap egíW, jerge tíykarg’I Íslew beríW. ShíGÍTTÍ egiwge tayarlaw g’awashani birlew ha’m na’l qalin’L

14-LEKCIYA. PAXTASHILIQTA ALMASLAP EGÍW, JERGE TÍYKARG’I ÍSLEW BERÍW. SHÍGÍTTÍ EGIWGE TAYARLAW G’AWASHANI BIRLEW HA’M NA’L QALIN’L
Orta Aziyanin’ suwg’arilatug’in jerlerinde paxta tiykarg’ı egin bolıp esaplanadı. Sonın’ ushın suwg’arılatug’ın ulıwma maydannın’ keminde 66,7—80% in g’awasha, qalg’an 20— 33,3% in ot-sho’plik, azıq-awqat eginleri qurawı kerek. Ot-sho’plik eginler ishinde jon’ıshqa tiykarg’ı orındı iyeleydi. Suwg’arıla- tug’ın paxtashılıq rayonlarında almaslap egiwde to’mendegi maqsetler ko’zde tutıladı. Topıraqta ko’p mug’darda organikalıq zatlar, azot ha’m basqa azıq elementlerin toplaw, topıraqtın’ fizikalıq qa’siyeti, mikrobiologiyalıq jag’dayın jaqsılawshı o’simliklerdi almaslap egiw, sonın’ menen topıraq o’nimdarlig’ın almaslap egiw sxemalarında jetekshi egin esaplang’an paxta hasılın u’ziliksiz asırıw, ha’r bir xojalıqta egin maydanlarının’ qurılısın jaqsı saqlag’an halda, jerden mu’mkin bolg’anınsha paydalanıw, o’ndiriste xojalıqlardi durıs sho’lkemlestiriw, organikalıq ha’m mineral to’ginlerden durıs paydalanıw ha’mde olardın’ na’tiyjeliligin asırıw, kompleks mexanizatsiyag’a su’yenip miynet o’nimdarlılıg’ın ko’teriw.Paxtashılıq xojalıqlarında almaslap egiwdin` tiykarg`ı maqseti:

1. 
   Tiykarg`ı eginler hasıldarlıg`ın asırıw. O`nimlerdin` sapasın jaqsılaw ha`m olar boyınsha rejelerdi orınlaw.
   
2. 
   Awıl- xojalıq o’ndirisinın` barlıq tarawların durıs rawajlandırıw ha`m olardı o`z-ara baylanıstırıp barıw.
   
3. 
   Paxtashılıq, sharwashılıq, jipekshilik, miyweshilik ha`m ju`zimgershilikti birge rawajlandırıw.
   
4. 
   Ot-sho’plik almaslap egiwde ko`p jıllıq ha`m bir jıllıq sho`pler, ma`kke, ju’weri, aralıq eginlerdi (gu`zlik qara biyday, arpa, gu`zlik raps, perko, ha`m basqalar ) egiw menen sharwashılıqtın` bekkem ot- sho`p bazasın ta`miyinlew.
   
5. 
   Qolaysız jerlerdi reje tiykarında o`zlestiriw ha`m maqsetke muwapıq paydalanıw.
   
6. 
   Topıraq o`nimdarlıg`ın asırıw ham barlıq eginlerden mol o`nim alıw.
   
7. 
   O’ndirislik mexanizmlerinen durıs paydalanıw ushın sharayat jaratıw.
   
8. 
   O’ndiriste kompleksli mexanizatsiyanı engiziw.
   

Eginlerdi ilimiy tiykarda atızlar ha`m jıllar boyınsha na`wbetlestirip egiwdi almaslap egiw dep ataydı. Almaslap egiw o`simliklerden alınatugın tiykarg`ı o`nimlerge qarap (da`n, texnikalıq, baw-baqsha, ot-sho’plik h..t.b) u`sh tu`rge bo`linedi.
Respublikamızdın` topıraq sharayatına qaray almaslap egiwdin` to`mendegi sxemaları usınıs etilgen:
Paxta-jon’ıshqa almaslap egiwde topıraq hawa-rayı sharayatına qarap to’mendegi sistemaları qollanılg’an: 3:7 (10 atızlı); 3:6 (9 atızlı); 3:5 (8 atızlı); 3:3 (6 atızlı) ha’m basqalar. Bunda birinshi san jon’ıshqa, ekinshi san paxtanı ko’rsetedi.Ha’zirgi waqıtta paxta-g’a’lle almaslap egiw qollanılmaqta.(1-keste)Bunda1:1 (2 atızlı); 1:2 (3 atızlı); 1:3 (4 atızlı) sistemaları qollanılmaqta . Bul sistemadabirinshi sang’a’lle, ekinshi sanpaxtanı bildiredi.
1-keste.Paxta-g’alle almaslap egiwdin’ 3-atızlı sisteması

atızlar jıllar	1	2	3
1	G’+A.E.	P	P
2	P	P	G’+A.E.
3	P	G’+A.E.	P

Paxta-67 %, g’a’lle-33 %. A.E.- araliq egin

Jon’ıshqanın’ topıraq o’nimdarlıg’ın asırıwdag’ı a’hmiyeti joqarı ekenligin itibarg’a alıp, shorlang’an jerlerde paxta-jon’ıshqa-da’n almaslap egiwdi usınıs etiw mu’mkin, yag’nıy sistema 2:3:1 ko’rinisinde bolıwı mu’mkin, bunda birinshi san jon’ıshqanı, ekinshi g’awashanı ha’m u’shinshi san da’n eginlerin bildiredi. Jon’ıshqa birinshi jılı da’n menen birge egilse, da’n egilgen atızlarda da’nnen keyin ta’kirar egin egiw ko’zde tutıladı. Sol na’rseni esletip o’tiwimiz kerek,paxta-g’a’lle almaslap egiwde paxta-jon’ıshqa-da’n almaslap egiwge salıstırg’anda paxtanın’ ulıwma salmag’ı birqansha joqarı bolg’anlıg’ı ushın, onnan alınatug’ın ulıwma o’nimde joqarı boladı.