14-maruza. Yoqilg’I Yoqilg’ining umumiy xossalari

1-rasm. Kalorimetrik qurilma.
1-kalorimetrik bomba; 2- suvli idish; 3-termostat; 4-aralashtirgich; 5-termometr;
6-aralashtirgichning uzatma mexanizmi.
Kalorimetrik bomba, bosimi 3 MPa bo‘lgan kislorod bilan to‘ldirilgan germetik idish 1 dan iboratdir. Idishda massasi 1 g bo‘lgan yoqilg‘i yondiriladi. Bombani suvli idish 2 ga joylashtiriladi va suv haroratini ortishi orqali yoqilg‘ining yonish issiqligi aniqlanadi. Qattiq va suyuq yoqilg‘ining yonish issiqligini D.I. Mendeleev emperik formulasidan yetarli aniqlik bilan topiladi:
(11)
(12)
Quruq gazning qo‘yi yonish issiqligi quyidagiga teng:
(13)
Yuqori yonish issiqligi:
(14)
Havoning ortiqchalik koeffitsienti.
Yoqilg’ini yonishi uchun atmosfera havosi zarur bo’ladi. Uning miqdori ko’p yoki kam bo’lishiga qarab kimyoviy reaksiya jadal yoki sust bo’ladi. O’z navbatida yonish mahsuloti tarkibidagi zaharli gazlarning miqdori ham keng oraliqda bo’ladi. Yoqilg’ining yonishida asosiy oksidlovchi modda sifatida kislorod yoki atmosfera havosi olinadi. Yoqilg’ining to’la yonishi uchun zarur bo’lgan atmosfera havosining miqdori nazariy jihatdan hisoblab topiladi. O’txonada qattiq yoki suyuq yoqilg’ining 1kg to’liq yonishi uchun zarur bo’lgan kislorod miqdori quyidagi tenglikdan topiladi.
(15)
Kislorodning nazariy miqdori. (i – ish yoqilg’isi) 2,67; 8 – 1kgC, va 1kgN to’liq yonish uchun zarur bo’lgan O₂ miqdori. 1kg yoqilg’ining to’liq yonishi uchun zarur bo’lgan havo massasi quyidagi ifodadan topiladi.
(16)
23,15 – birlik hajmidagi havo tarkibidagi kislorod miqdori, %;
- ish yoqilg’isining yonuvchan qismi, %
1kg yoqilg’ining to’liq yonishi uchun zarur bo’lgan atmosfera havosining nazariy hajmi :
(17)
=1,293
Haqiqiy hajmi:
V_h=0,01(2,67C⁴ⁱ8Hⁱ+S_0+k-Oⁱ); (18)
To’la yonish uchun zarur bo’lgan haqiqiy havo miqdorining nazariy hisoblab topilgan miqdoriga nisbati ortiqcha havo koeffitsienti deyiladi.
_h= _.(19)
Uning bir qismi yonish reaksiyasiga kirishmaydi va tutun gazlar bilan birga erkin holda chiqib ketadi. Yoqilg‘ining to‘liq yonishi uchun havoni hisoblab topilganidan ko‘proq miqdorda berish zarur. Haqiqiy beriladigan havo miqdori nazariy hisoblab topilganidan necha marta ko‘pligini ko‘rsatuvchi son ortiqcha havo koeffitsienti deyiladi va  bilan belgilanadi:
=
 ning kattaligi yoqilg‘ining turiga, jarayon sodir bo‘ladigan sharoitlarga, yoqish usuliga, o‘txonaning tuzilishiga bog‘liq. Hisoblashlarda  ning qiymati tegishli tajriba ma’lumotlari asosida tanlanadi.  qanchalik kichik bo‘lsa, yonish jarayoni shunchalik tejamli bo‘ladi. Lekin  juda ham kichik bo‘lsa, yoqilg‘i chala yonadi va qozon agregatining F.I.K. pasayadi.
Qattiq yoqilg‘i qatlamli usulda yoqilsa, odatda  =1,3 –1,5 ga teng bo‘ladi, gaz va suyuq yoqilg‘i kamerali o‘txonalarda yoqilganda  =1,1-1,15 ga teng bo‘ladi.