14-mavzu. Klod adrian gelvetsiy falsafasi (2-soat) reja

Gelvetsiyning falsafiy qarashlari va
uni ijtimoiy masalalarga qaratilganligi 

Gelvetsiyning falsafiy faoliyati ijtimoiy-axloqiy masalalarga qaratilgan; 
Gelvetsiy bosh soliqchi lavozimida ishlab yurgan davrida Fransiyadagi 
ziddiyatlarni tushunib yetadi; bunday boshqaruv shaklini notо‘g‘ri 
hisoblaydi; dvoryan va ruhoniylarni qoralaydi, bu sinf qobiliyati bо‘lmasa 
ham, hamma boshqaruv lavozimlarini egallab olib, hammasini о‘z 
manfaatlariga xizmat qildiradi; 

---


Angliyadagi yangi kapitalistik ishlab chiqarish uslublari keltirib 
chiqarayotgan munosabatlarni qoralaydi; 

“yaxshi” boshqaruv shakllarini о‘ylab topish kerak, deydi Gelvetsiy. 
“Yaxshi” boshqaruv uslublari deganda – bu qonunlarning adolatliligini 
tushunadi. 
Gelvetsiy materializmining xususiyatlari 

Tabiatda faqat individlar bor, ular tanalar deb ataladi; 

Materiya – bu sо‘zdir, xususiyatlar yig‘indisidir; bu xususiyatlar turli-
tumandir; ularga harakat xos. 

Harakat – bu turli-tuman о‘zgarishlar hamdir, u doimo bо‘ladi, abadiydir. 

Ikki xil “metafizika” borligini aytadi: 1) kuzatuvga asoslangan – Bekon va 
Demokritga borib taqaladi; 2) misr kohinlaridan Pifagor-Aflotun 
ilohiyotchilariga taqaladigan – bu ximera-sarob, yolg‘on metafizikadir. 
Ong va bilish masalasi 

Ong faoliyatini Gelvetsiy – materialistik sensualizm pozitsiyasidan hal 
qiladi. 

Inson fikrlari 2 passiv kuch, qobiliyat ta’sirida shakllanadi: a) turli 
taassurotlarni qabul qilish natijasida – bu tabiiy hissiyotlardir; b) 
taassurotlarni xotirlab qoladi, tashqi predmetlarning ta’sirida paydo bо‘ladi – 
u xotira deb ataladi – u kuchsiz hissiyotdir. 

Ta’sirchanlik tasavvurni tug‘diradi. Aql faol hissiyotga kelib taqaladi; Ana 
shu harakatlarning mohiyati qobiliyatimizning farqlash va о‘xshashlik 
xislatlarini ajratishdan iborat; 

Hissiy qabullash о‘xshashlik va farqlar haqida birinchi taassurotlarni beradi;