14-mavzu. Klod adrian gelvetsiy falsafasi (2-soat) reja

Axloqiy ta’limoti 

a) inson faoliyatining 3 harakatlantiruvchisi (prujinasi): ehtiros (strast); 
baxtga intilish; manfaat; 

Gelvetsiy fikricha, inson о‘zining qusurlari va fazilatlari ehtiroslariga 
bog‘liq; 

Axloqiy dunyoda ehtiroslar asosiy rolni о‘ynaydi; 

О‘z-о‘ziga muhabbat ehtiroslarni tug‘diradi; 

Baxtga intilishlari ham о‘ziga muhabbat orqali amalga oshadi; 

Ma’naviy dunyosi manfaat qonuniga bо‘ysungan; 

G‘urur, sh’an, shuhratga intilish, ochkо‘zlik, vatanparvarlik, muhabbat, 
dо‘stlik, g‘arazgо‘ylik, hasad – aynan shu ehtiroslar insoniy munosabatlarni 
harakatga keltiradi; 

Yomon ehtiroslarga qarshi kurashish kerak; 

Qahramonlarning hayotlari insonlarga kо‘tarinki ruhiyat bag‘ishlaydi. 

---


b) yaxshilik qiluvchi “manfaat”- Gelvetsiy yaxshilik nima va qusur nima 
degan savolga javob qidiradi; 

insonlar bu tushunchalarni manfaat nuqtai nazaridan tahlil qilganlar; 

yaxshilik “umumiy manfaatga” xizmat qilishi tushunilgan; 

inqiloblarda xalq manfaatlari keskin о‘zgaradi; 

falsafa axloqni irim-sirimlardan qutqaradi; 

shaxsiy manfaat neytraldir; 

umumiy manfaat shaxsiy manfaatni turli kо‘yga soladi, qusurlarga 
aylantiradi; 

jamiyatda qusurlarni kо‘payiyub ketishida odamlarni ayblash kerak emas, 
balki qonun chiqaruvchini bilimsizligidan kо‘rish lozim. 

v) shaxsiy va umumiy manfaatlarni mutanosibligi – shaxsiy manfaat 
deganda Gelvetsiy uchinchi qatlamning, aholining kambag‘al qismini 
hayotiy ehtiyojlaridan norizoliklarini tushungan; 

shaxsiy va umumiy manfaatni kelishtirish uchun jamiyatni har bir fuqarosi 
faoliyat orqali keltirgan moddiy boylikni qonuniy yо‘l bilan adolatli 
taqsimlash; 

shunday taqsimlash parazitizmni yо‘q qiladi; 

milliy boyligi teng taqsimlangan xalq baxtlidir; 

aql orqali har bir individ о‘z ehtiyojlarini cheklash zarur; 

jamiyatda ehtiromli shaxslarni xalq tomonidan qadrlanishi ham shaxsiy va 
umumiy manfaatlarni kelishtiradi. 

g) axloqiylik va “boshqaruv shakli” - axloqiylik “boshqaruv shakli” bilan 
bevosita bog‘liq; 

despotik boshqaruvda shaxsiy manfaat hech qachon qadrlanmaydi;  

despotizmning mohiyati – inson qadrini sindiradi; 

hurmat-ehtirom despotik jamiyatda qilingan xizmat berilmaydi, balki 
“pastkashlik uchun” berilgan mukofot bо‘ladi; 

bunday kamchilikni axloqiy yо‘l bilan yо‘qotib bо‘lmaydi; qonun bilan 
boshqaruv shaklini о‘zgartirish orqali ularni yо‘q qilish mumkin; 

ozodlik uchun kurashganlarni ham Gelvetsiy yuksak baholagan; 

Vatanga xizmat qilish ham shaxsiy manfaat darajasiga kо‘tarilishi mumkin. 
