14-tema. Makroekonomikaliq turaqsizliq: daǵdaris,jumissizliq

J_d = ------- * 100 %
M_r – miynet resurslari’ni’n’ sani’


Mi’sali’, ma’mlekette miynet resurslari’ni’n’ sani’ 10 mln. adam boli’p, sonnan 0,5 mln. jumi’ssi’z bolsa, jumi’ssi’zli’q darejesi 5 % ti quraydi’.
Jumi’ssi’zli’qti’n’ normativ shegarasi’ bar. Bul rawajlang’an ma’mleketlerde 6 % dep belgilengen ha’m bul frikcion ha’m strukturali’ jumi’ssi’zli’qlar mug’dari’na qarap ani’qlanadi’. Egerde ma’mlekette jumi’ssi’zli’qti’n’ haqi’yqi’y da’rejesi, ta’biyiy da’rejesinen 1 % ke arti’p kece, onda ma’mleket JİO’ i 2,5 % ke kemeyip ketedi (Ouken ni’zami’).
Jumi’ssi’zli’q tu’rli social-ekonomikali’q aqi’betlerge ali’p keledi. Oni’n’ unamli’ ta’repi sonnan ibarat, jumi’ssi’zlar miynet rezervin payda etedi, talap artqan jag’daylarda o’ndiristi ko’beytiw ushi’n za’ru’r jumi’s ku’shin olar jetkerip beredi. Jumi’ssi’zli’q jumi’s orni’ ushi’n ba’sekini ku’sheyttirip, jumi’s islep turg’anlardi’ jaqsi’ miynet etiwge umti’ldi’radi’, biykar ju’rgenlerdi o’z u’stinde islep qa’nigeligin artti’ri’wg’a shaqi’radi’. Jumi’ssi’zli’q jumi’s ku’shin ha’rekechen’ etedi, yag’ni’y biykar ju’rgenler o’z miynetine talap bar jerge, ha’tteki shet elge bari’p jumi’sqa ornalasadi’. Buni’n’ menen miynet resurslari’ kerekli jerlerge jiberiledi.
Jumi’ssi’zli’qti’n’ unamsi’z ta’repi sonnan ibarat, insang’a za’ru’r o’nimler jarati’wg’a qa’biletli adamlar bul jumi’sti’ isley almay qaladi’. Uzaq waqi’t jumi’ssi’z ju’rip ka’siplik mamanli’g’i’ ha’m sheberligin joyti’wi’na ali’p keledi, biykar ju’rgenlerdin’ o’zi ha’m shan’arag’i’ tirishilik etiwden qi’ynali’p qaladi’. Jumi’ssi’zli’q adamlardi’ ruwxi’y jaqtan ezip qoyadi’. Jumi’ssi’zli’q bazar sistemasi’ ushi’n ta’n bolsada, ba’rbir kewilsiz ha’diyse esaplanadi’, sonli’qtan ma’mleket ha’m ja’miyechilik jumi’ssi’zlarg’a ja’rdem beriw joli’n tutadi’.
Ekonomikada inflyaciya ha`m deflyaciya degen ha`diyseler ushi’rasi’p turadi’, bular bir-birine qarama-qarsi’ boladi’. İnflyaciya pul birligi qa`dirinin’ bahalardi’n’ joqari’lap ketiw na`tiyjesinde pa`seyiwi,