15- а м а л и й м а ш ғ у л о т юзалар ва инсонларнинг радиоактив зарарланишини ҳисоблаш

8.2. Одамларда нурланиш касаллиги
Радиоактив нурлар радиоактив издаги умумий ташқи гамма-нурланиш дозасининг катталиги ва давомлигига боғлиқ ҳолда одам ва ҳайвонларда ҳар хил даражадаги нур касаллигини келтириб чиқаради. Касалликнинг кечиши тўрт даврга бўлинади. Бирламчи реакциялар даври нурлангандан кейин дарҳол бошланиб, бир неча соатдан 2-3 суткагача давом этади. Бу даврда организм сустлиги ва қўзғалувчанлиги, иштаҳа йўқолиши, шиллиқ қаватларнинг қизариши, қайт қилиш ва шунга ўхшаш ҳолатлар кузатилади. Сўнг ҳаммаси йўқолади. Яширин давр 3 дан 14 суткагача, баъзан ундан ҳам узоқроқ (нурланиш дозасига боғлиқ ҳолда) давом этади. Бу даврда одам ва ҳайвонлар ташқи белгилари билан соғломлардан фарқ қилмайди, қонда ва қон ҳосил қилувчи тўқималарда патологик ўзгаришлар ривожланиши давом этаверади. Нур касаллигининг қизғин даври – касалликнинг аниқ ифодаланган белгилари билан характерланади. Бу давр касалликнинг оғир –енгиллигига қараб 2-4 ҳафтадан кўпроқ давом этади. Касалликнинг охирги даври клиник тузалиш ёки касалланганларнинг ўлиши билан рўй беради.
Енгил даражадаги нурланиш касаллиги тоб қочиш, умумий қувватсизилк, бош оғриғи, қонда маълум миқдорда лейкоцитлар сонининг камайиши билан характерланади. Енгил даражадаги касаллик 150 – 250 Р доза олганда ривожланади.
Нурланиш касаллигининг ўрта даражадаги формаси, анча оғир бетобланиш, нерв системаси функциясининг бузилиши, бош оғриғи билан намоён бўлади. Бошида кўпинча қайт қилиш, ич кетиш содир бўлса, кейин тана ҳарорати кўтарилиши мумкин, қонда лейкоцитлар миқдори асосан лимфоцитлар икки баравардан кўпроқ камайиб кетади. Асоратлар бўлмаган ҳолда одамлар бир неча ҳафтадан кейин соғайиб кетадилар, қоннинг морфологик состави фақат бир неча ойдан кейин қайта тикланади. ўрта даражадаги нурланиш касаллиги 250-400 Р доза олганда ривожланади.
Нурланиш касаллигининг оғир формаси 400-600 Р дозада нурланганда содир бўлади. Бундай ҳолда умумий оғир ҳолат: кучли бош оғриғи, кўнгил айнаш, ичдан қон келиш, баъзан ҳушдан кетиш ёки бирданига ҳолсизланиш, шиллиқ қаватлар ва терига қон қуйилиши, милк атрофидаги шиллиқ қаватлар никрози кузатилади. Лейкоцитлар миқдори, ундан эритроцитлар ва тромбоцитлар кескин пасайиб кетади. Организмнинг ҳимоя хоссаларининг пасайиб кетганлиги сабабли ҳар хил юқумли асоратлар пайдо бўлади.
Нурланиш касаллигининг ниҳоятда оғир формаси 600 Р.дан юқори дозада нурланганда вужудга келади, агар даволанилмаса одатда икки хафтадан кейин кам ҳолларда кейинроқ ўлимга олиб келади. ўлиш вақти нурланиш дозасининг даражасига ва давомлилигига боғлиқ бўлади.