15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

ҚАРАМА-ҚАРШИЛИКЛАР БИРЛИГИ ВА КУРАШИ ҚОНУНИ
Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни
Миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни
Инкорни
инкор қонуни

• Энг умумий қонун.
• Тараққиёт нима учун содир бўлади, деган саволга жавоб беради.
• Тараққиётнинг мактабини очиб беради.
• Умуман, тараққиёт жараёнини тавсифлайди.

• Энг умумий қонун.
• Тараққиёт қандай содир бўлади деган саволга жавоб беради.
• Тараққиётнинг механизмини очиб беради.
• Умуман, тараққиёт жараёнини тавсифлайди.

• Умумий қонун.
• Тараққиётнинг тенденцияси қанақа, деган саволга жавоб беради.
• Тараққиётнинг умумий тенденциясини очиб беради.
• Умуман, тараққиёт жараёнини тавсифлайди.

ТАРАҚҚИЁТ
ТАРАҚҚИЁТ ҚОНУНЛАРИНИНГ УМУМИЙ ТАСНИФИ
Миқдорий ўзгаришлардан сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни
Алоҳида хусусиятлари
Сифат – борлиққа айнан воқелик, жисмнинг аниқ алоқалари ва хоссасларининг мунтазам тизими.
Миқдор – жисм ёки ходисанинг саналадиган хоссаси (сон, катталик, ҳажм, оғирлик ва х.к.).
Меъёр – миқдор ва сифатнинг ягоналиги.
Муайян миқдорий ўзгаришлардан кейин, албатта сифат ўзгаради.
Сифат доимий равишда ўзгара олмайди. Сифатнинг ўзгариши меъёрнинг ўзгаришига олиб келадиган вақтда (яъни координаталарнинг шу тизимики илгари миқдорий ўзгаришлар таъсирида сифат ўзгаришлари содир бўлган) – жисмнинг туб моҳияти ўзгаради. Шундай ҳолатлар «тугунлар» деб аталади, бошқа ҳолатга ўтишнинг ўзи эса фалсафада «сакраш» деб номланди. Масалан, сув қайнаганда унинг сифати тубдан ўзгаради – у пар ҳолатига ўтади (яъни, қайнаш жараёнида «координаталарнинг илгариги тизими» бузилади – сув ва илгариги алоқа тизимлари). Бу ҳолатда 100 градусли ҳарорат тугун бўлиб ҳисобланади, сувнинг парга ўтиши эса (сифатнинг бир меъёрини бошқасига ўтиши) – сакрашдир.
Табиатда ҳар доим ҳам тугунли ҳолатни аниқлаб бўлмайди. Миқдорнинг янги сифатга ўтиши сезилмасдан содир бўлиши мумкин. Бунга қадимги Грек хикмати мисол бўла олади «Уюм»: «Нечанчи буғдой донасини қўшганда буғдойлар йиғиндиси уюмга айланади?»