15 tema: biologiyalíq tálim protsessin texnologiyalastíRÍW: keleshegi hám mashqalalarí. Biologiyani oqitiwda tálim protsessiniń birligi. Biologiya páni tarawlariniń global mashqalalari

_№ 15 TEMA: BIOLOGIYALÍQ TÁLIM PROTSESSIN TEXNOLOGIYALASTÍRÍW: KELESHEGI HÁM MASHQALALARÍ. BIOLOGIYANI OQITIWDA TÁLIM PROTSESSINIŃ BIRLIGI. BIOLOGIYA PÁNI TARAWLARINIŃ GLOBAL MASHQALALARI. JOQARÍ TÁLIMDE BIOLOGIYANÍ OQÍTÍWDÍŃ BAYLANÍSLÍLÍǴÍN HÁM IZBE-IZLIGIN ÁMELGE ASÍRÍW PARADIGMALARÍ.
Joba

1.Biologiyani oqitiwda tálim protsessiniń birligi.

2. Biologiya pani tarawlariniń global mashqalalari

Úzliksiz tálim sistemasında shólkemlestirilediǵan oqıtıw procesiniń natiyjeliligin asırıw maydanınan qabıl etilgen normativ hújjetlerde pedagogikalıq hám informaciya texnologiyalarınan uyqas paydalanıw zárúrli wazıypa retinde belgilengen. Haqıyqattan da, informaciyalar globallashgan dáwirde tálim-tárbiya processinde pedagogikalıq hám informaciya texnologiyalarınan paydalanǵan halda oqıtıw natiyjeliligin asırıw aktual mashqala esaplanadi.

Tábiy pánler, atap aytqanda, biologiyani oqıtıwda informaciya texnologiyalardan paydalanıw ushın biologiya tálimi mazmunınıń ayriqsha qásiyetlerin itibarǵa alıw zárúr: tiri ob'ektler menen islew, olarda keshetuǵın turmıslıq processlerdi baqlaw, tájiriybe qoyıw hám b.
Mámleketimizde tálim sistemasın reformalaw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan ózgertiwler hám jańalıqlar tiykarında pedagog xızmetkerlerge qóyılıp atırǵan zamanagóy talaplar tálim hám jaslar tuwrısındaǵı xukumat tárepinen qabıl etilgen qararlardıń mazmun-mánisi hám áhmiyetin túsinip jetetuǵın hám de úgit-násiyatlaw etetuǵın ; óz pánin tereń biletuǵın, pedagogikalıq processlerde oqıwshılardıń sub'ektivligini hám aktivligin asırıwǵa bólek áhmiyet qaratatuǵın; óz-ara dos sıpatında munasábetlerge tiykarlanǵan sheriklikte iskerlik kórsetiw kónlikpelerine iye bolǵan ; pedagogikalıq processlerdi shólkemlestiriw hám basqarıw, oqıwshılar hám pedagoglar sherikligin qáliplestiriw hám muwapıqlastırıw, pedagogikalıq processlerde motivlashtirish, refleksiv iskerlik processlerin shólkemlestiriw tiykarında refleksiv bilimlendiriwge tiyisli ortalıqtı qáliplestiriw baǵdarlarında zárúrli bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerge iye bolǵan oqıtıwshı shaxsın qáliplestiriwdi talap etedi.
Pedagogikalıq processlerdi shólkemlestiriw, basqarıw, sapa hám natiyjeliligin turaqlı rawajlandırıwda oqıtıwshılardıń iskerligi natiyjeliligi tiykarınan olardıń pedagogikalıq processler hám olardı shólkemlestiriw hám basqarıw baǵdarı daǵı túsinikleri, bilimi, kónlikpe hám ilmiy tájriybeleri dárejesine hám de olardıń jeke qásiyetleri hám kásiplik áhmiyetke iye bolǵan jeke sapaları, sonıń menen birge, qábiletleri, uqıpı hám kásiplik tájiriybesine baylanıslı boladı.
Pedagogikalıq processlerdi ilimiy tiykarlarda shólkemlestiriw hám basqarıw baǵdarı daǵı zamanagóy talaplar tálim shólkemi basshıları hám professor -oqıtıwshılarınıń óz bilimleri, kónlikpe ilmiy tájriybelerin úzliksiz rawajlantirib barıwın talap etedi. Bul óz gezeginde úzliksiz bilimlerdi jetilistiriw procesiniń natiyjeliligin támiyinlewde tómendegilerdi inabatqa alıw zárúr bo'ladi:
- zamanagóy pedagogikalıq hám informaciya texnologiyalarınan paydalanıw ;
- dóretiwshilik sheriklikti támiyinleytuǵın refleksiv bilimlendiriwge tiyisli ortalıqtı payda etiw;
- informaciyalardıń jańalıǵı hám isenimliligin támiyinlew.
- barlıq tarawlar boyınsha bilim beriwde informaciyalashtirishni rawajlandırıwdı proektlestiriw hám jaratıw ;
- informaciyalastırıw tarawlarında normativ bazalardı jaratıw (koordinatsiyalar, metodlar, ilimiy-metodikalıq hám t.b. );
- texnikalıq támiynattı -komhpyuterlar, informaciya texnologiyalardıń basqa apparatları, olarǵa xizmet kórsetiw ushın kerekli materiallardı jaratıw.
Informaciya texnologiyalar oqıtıwshılardıń kásiplik ósiwi ushın olarǵa óz pánleri boyınsha oqıtıwdıń jańa usılların kirgiziwge, jańa jantasıwlardı qóllawǵa, ideyalardı ámelge asıriw hám jańa kónlikpelerdi rawajlandırıwǵa múmkinshilik jaratadı.
Biologiya pánin oqıtıwda informaciya texnologiyalarınıń joqarıda belgilengen wazıypaların itibarǵa alǵan halda, tálim-tárbiya processinde paydalanıw jolların belgilew hám ámeliyatqa engiziw búgingi kúnde aktual wazıypa esaplanadi.
Úzliksiz tálim sistemasında pedagogikalıq iskerlik kórsetip atırǵan oqıtıwshılardıń aldındaǵı zárúrli wazıypalardan biri oqıwshılardıń pán tiykarların ózlestiriwge bolǵan qızıǵıwshılıqların arttırıw, ózbetinshe hám dóretiwshilik pikirlew kónlikpelerin rawajlandırıw asnosida olardıń bárkámallıǵın támiyinlew esaplanadi. Bul mashqalalardi sheshiwde innovasion texnologiyaları zárúrli áhmiyetke iye boladı. Innovasion texnologiyalarınan paydalanılǵan sabaqlar informaciyalarǵa bay, kórgezbeli, interaktiv bolıp, waqıttan ónimli paydalanıw, hár bir oqıwshınıń óz tempi boyınsha bilim alıw, oqıtıwshında bolsa, oqıwshılar menen siyasiy gruppalastırılgan hám individuallastırılgan tálimdi ámelge asırıw múmkinshiligi payda boladı, usınıń menen bir qatarda oqıtıwda nátiyjelerin baqlaw hám bahalaw ushın jay jaratadı.
Oqıwshılardıń informaciya programmaları menen islewi nátiyjesinde oqıw hám intellektual miynet kónlikpeleri rawajlantiriladi;
qadaǵalaw : biologiya táliminiń barlıq formaları : sabaq, sabaqtan tısqarı jumıslar, klasstan tısqarı sabaqlarda, sonıń menen birge, sabaqtıń barlıq basqıshlarında oqıwshılardıń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin baqlaw hám bahalaw, qadaǵalawdıń shınlıǵı, úzliksizliligi, keń qamtılǵanlıǵı, tákirarlanuvchanligini ámelge asıradı ;
rawajlantiruvchi: oqıwshılardıń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin baqlaw programmalarındaǵı oqıw tapsırmalardıń qıyınlıq dárejesine kóre: reproduktivlik, produktiv, bólekan-izertlewli hám dóretiwshilik xarakterde bolıwı oqıwshılardıń tapsırmalardı bilimi, mútajligi hám qızıǵıwshılıqına uyqas halda keyingi basqısh tapsırmaların orınlawǵa bolǵan umtılıwın asıradı ;
ilimiy dúńyaǵa kózqarastı rawajlandırıw : tábiyaat hám odaǵı ob'ektlerdi úyreniw eki álem (makro hám mikroolam) ga ajıratılıp, biologiya páni óziniń mazmunına kóre, akser jaǵdaylarda mikroolam: kletkada baratuǵın processler, mısalı, zat hám energiya almasinuvi, fotosintez, beloklar biosintezi, biotexnologiya hám gen injenerligine tiyisli oqıw materialların animatsiyalar arqalı uyretip, oqıwshılardıń abstrakt oylawı hám ilimiy dúnyaǵa kóz qarasın rawajlantıradı.
Informacion-kommunikaciya texnologiyaları qollanılıwı oqıwshılardıń kletka, toqıma, ximiyalıq elementler, atom, molekulanıń dúzilisi, zat hám energiya almasinuvi, fotosintez, beloklar biosintezi sıyaqlı processler haqqında oyda sawlelendirisleri, abstrakciyalaw hám yadta saqlaw imkaniyatın keńeytiredi; oqıwshılardıń motivlari hám ózlestiriw dárejesi ehtiborga alınǵan halda zárúr jaǵdaylarda tákiraran úyreniw hám oqıwshılardıń bilimindegi boslıqlardı toltırıw imkaniyatın beredi; biologiyalıq processlerdi animatsiyalar formasında virtuallastırıw oqıwshılardıń kórgezbeli-obrazlı oylaw hám oqıw materialın tolıq ózlestiriwge jay tayarlaydı ; biologiya sabaǵında animatsiyalardan paydalanıw sabaqtıń barlıq basqıshlarında oqıwshılardıń biliw-iskerligin aktivlestiriwge alıp keledi.
Biologiya pánin oqıtıwda tómendegilerden paydalanıw múmkin: hár bir tema mazmunına tiykarınan kórgezbelilikni ámelge asırıw, yaǵnıy multimedialı prezentaciya materialları ; biologiyalıq processlerdiń animatsiyası ; virtual laboratoriya hám ámeliy jumıslar ; islep shıǵarıw kárxanalarına virtual ekskursiya; biologiyalıq processlerdiń modellestirilgen programmaları ; biologiyalıq processlerdiń bilimlendiriwge tiyisli programmaları ; oqıwshılardıń temalar boyınsha ózlestirgen bilimlerin baqlaw hám bahalaw ushın qadaǵalaw programmaları ; oqıwshılardıń ózbetinshe tálimi hám jumısı ushın oqıw -informaciya saytları ; didaktik oyınǵa tiykarlanǵan animatsiyalar ; qıyınshılıq dárejesi túrlishe bolǵan dóretiwshilik tapsırmalar programması ; modul programmaları arqalı oqıwshılardıń biliw iskerligin shólkemlestiriw-basqarıw ; qosımsha materiallar toplaw hám olar ústinde ózbetinshe islew; didaktik oyınlar, boshqotirmalarni sheshiw. Sonday eken, biologiya pánin oqıtıwda innovasion texnologiyalarınan paydalanıw tálim natiyjeliligin asırıw, oqıwshılardıń pán tiykarların ózlestiriwge bolǵan qızıǵıwshılıqları hám mútajliklerin rawajlandırıw imkaniyatın beredi.
Didaktik ádebiyatlarda, oqiw basekeleri hám tartisiwlardi payda etiwde interaktiv usuilardan paydalaniw usinis etiledi.
Interaktiv inglizshe interact so'zinen alinǵan bolip, inter- birgelikte act – háreket etiw mánisin bildiredi.
Interaktivlik degende, oqiwshiniń oqiwshi menen birgelikte yaki kompyuter menen baylanisi ózara tásir ko'rsetiw rejiminde islewi túsiniledi.
Interaktiv oqitiw - bul, dialog formada oqitiw, baylanis barisinda barlıq qatnasiwshilar tárepinen birgelikte mashqalalardi sheshiw.
Interaktiv oqitiwdiń tiykarǵi áhmiyeti – oqitiw barisinda barlıq oqiwshilar biliw barisiniń aktiv qatnasiwshisina aylanadi, olar sheshilip atirǵan mashqalalardi, waqiya hám hádiyselerdiń rawajlaniwin túsinedi, mashqalali sharayitlardi ańlaydi, oni sheshiw jollarin izlep, eń alternativ variantti usinis etedi.
Oqiw materialin úyreniw, mashqalani sheshiw boyinsha túrli jaǵdaydaǵi sheshimdi usinis etiwge tiykarlanǵan biliw barisinda oqiwshilardiń qatnasi har bir oqiwshiǵa, gruppa jeńisi ushin o'z úlesin qosiwǵa, olar ortasinda pikir, xabar hám tájiriybe almasiwǵa tayarlaydi. Usi baylanis qolayli sotsiallıq psixologiyalıq, óz-ara járdem ortaliǵinda boliwi ushin, oqiwshilar tek ǵana taza bilimlerdi ózlestirip qalmastan, balki o'ziniń biliw iskerligin rawajlandiradi, oni joqari dárejege ko'terip, birgelikte kirisiwine imkan beredi.
Oqitiw barisinda hám interaktiv usullardi qollaw oqiwshilardiń óz-ara baylanisqa kirisiw jumisin payda etiw hám basqariwdi talap etedi, bul oqiwshilar birgelikte izlenip uliwma, usi menen bir qatarda, har bir oqiwshi ushin ahamiyetke iye bolǵan mashqalani sheshiwge kirisiw olar ortasinda bir-birin túsiniw, birgelikte ishlew hám birlesiw júzege keledi.
Interaktiv usullardan paydalanilǵan sabaqlarǵa bir oqiwshiniń ústinlik qiliwi, oniń o'z pikirin ótkeriwine jol qoyilmaydi.
Interaktiv usullar qo'llanilǵanda oqiwshilar qarsi pikir júritiw, xabar derekleri hám sharayitti salistiriw, quramali mashqalali sharayitlardi sheshiw, doslariniń pikirin salistiriw, tiykarlanǵan sheshimler shiǵariw, basqa shaxslar menen baylanisqa kirisiw kónlikpelarin iyelleydi.
Oqitiwdiń interaktiv metodlariniń tómendegi tárepleri bar
Insanniń áhmiyetli ómir mútájligi bolǵan baylanis oqitiw barisiniń barlıq basqishlarinda qo'llaniladi.
Oqitiw barisinda oqiwshilarǵa o'z kúshi, bilimin kórsetiwge imkanlar beriledi.
Oqiwshilardiń kishi gruppalarda birgelikte islewi sotsiallıq- psixologiyalıq tárepten qolay ortalıq jaratip, baylanista basqishpa-basqish hám nátiyjeli qatnasiwǵa tayarlanadi.
Oqiwshilar baylanista aktiv qatnasiwi ushin tek ǵana esitiwi shart emas, balki esitkenlerin salistiriw, pikir júritiw, pikitleriniń tiykarli hám túsinerli boliwina erisiw kerekligin ańlaydi.
Oqiwshilar menen birgelikte, kishi gruppalarda islewi arqali qoyilǵan waziypalardi talap dárejesinde orinlaw, alinǵan nátiyjelerdi salistiriw, olardiń durisliǵi tekserip ko'riw hám basqa gruppalar tárepinen usinis etiwlerine erisiw kerek.
Oqiw sawbetleri hám tartisiwlardi payda etiw tómendegi bosqishlardan iborat boladi:

1. 
   Oqiw sawbetlerdi hám tartisiwlardi shiǵarip oqiw tapsirmalari menen tanisiw.
   
2. 
   Oqiw tapsirmalarindaǵi mashqalalardi sheshiw jollarin belgilew.
   
3. 
   Xabar orayi yaki sabaqlıqlardagi oqiw materialin úyreniw, salistiriw hám bundagi tiykarǵi ideyani ajiratiw.
   
4. 
   Mashqalalardi sheshiw boyinsha juwaplardi tayarlaw.
   
5. 
   Juwaplardi ko'rgizbeli qurallar járdeminde dálillew.
   
6. 
   Juwaplardiń tuwriliǵi tekserip ko'riw.
   
7. 
   O'z-o'zin qadaǵalaw, óz-ara qadaǵalawdi ámelge asiriw.
   

Oqiw sawbetleriniń eki túri bar, eger eki oqiwshi ózara birgelikte yaki oqiwshiniń kompyuter menen baylanisi ornatilsa, bul dialog formadagi sawbetlesiw, eger sáwbetlesiw oqiwshilardiń kishi toparlardaǵi oz betinshe jumisi tiykarinda bolsa polilog formadaǵi sawbetlesiw sanaladi.
Oqitiwshi sabaqta uyreniletuǵin temaniń didaktik maqsetinen kelip shiqqan halda qanday tárizdegi sáwbetlesiwdi payda etiwdi názerde tutip tiyisli oqiw tapsirmalardi tayarlaydi.
İnteraktiv oqıtıwdın maqseti – tek ǵana bilim hám kónlikpelerdi beriw emes, al oqıtıw juwmaqlanǵannan soń mashqalalardı sheshiw boyınsha jumıs islew ushın baza tayarlawdan ibarat. Oqıtıwdıń bunday usılının oqıtıwdın jedel protsessin hám onda studentlerdiń qatnasın támiyinlew bóleginde úlkenlerdi oqıtıw teoriyasınıń tiykarǵı printsiplerine muwapıq keledi.
Akademiyalıq ortalıqta interaktiv oqıtıw usılınıń sınǵa alınıwı, onı júdá kóp waqıt talap etedi, oqıtıwshılarǵa interaktiv jumıs alıp barǵannan lektsiya oqıǵan ań sat hám studentlerdiń ózleri de bunday usılda oqıǵısı kelmewi múmkin degen tastıyıqlawlardan ibarat. Sonda da, interaktiv shınıǵıwlar hátteki bir saatlıq sabaqlarǵa da kiritiliwi hám tájiriybe bolsa oqıtıwshı ushın qolaylı bolıwı múmkin, óytkeni, úlken jastaǵı adamlar hár qıylı oqıydı hám hámme ushın emes, al studentlerdiń bir bólegine ǵana jaqsı bolatuǵın bir usıldı qollanǵannan hár qıylı usıllardı qollanıw nátiyjelirek bolıwı múmkin. Eger studentlerde oqıw materialın ózlestiriwdiń hár qıylı-mısalı, tıń law, vizual túsinik alıw, soraw beriw, jaǵdaydı modellestiriw, jumıs oyınlarında qatnasıw, oqıw, jazıw, úskene menen islew hám oǵada áhmiyetli mashqalalardı talqılaw formasında qatnasıw múmkinshiligi bolsa oqıtıw jáne de tabıslıraq bolar edi.
Oqıtıwdıń aktiv usılların qollanıw jaqsı oqıw ortalıǵının dúziliwine alıp kelip, bunda studentler oqıydı, oy órisi ósedi hám alǵan bilimlerin qollanadı.Oqıtıwdıń interaktiv usılları studentlerdiń komandanıń bir bólegi bolıwın támiyinleydi.

İnteraktiv oqıtıw- haqqinda uliwma túsinik

İnteraktiv oqıtıw-

• 
  Óz-ara baylanısta bolǵan,
  
• 
  Haqıyqıy turmıs tájiriybelerine tiykarlanǵan,
  
• 
  Studentler arasında hám studentler menen oqıtıwshılar arasında pikir almasıwdı óz ishine qamtıwshı,
  
• 
  Mashqalalardıń payda bolıwınıń shólkemlestiriwshilik hám sistemalı sebeplerin sın kóz-qarastan analizleydi.
  

İnteraktiv usıllar oqıtıwshıǵa:

• 
  Studentlerdiń temaǵa qızıǵıwshılıǵın asıradı
  
• 
  Oqıw materialın júdá ań sat ózlestiriwin támiyinleydi
  
• 
  Analitik oy - pikirlewin rawajlandıradı
  
• 
  Kommunikativ kónlikpelerin payda etedi
  
• 
  Oqıtıwdıń aktiv iskerligine barlıq qatnasıwshılardıń qatnasıwı ushın sharayat jaratadı
  
• 
  Toparda jaqsı mikroklimattı támiyinleydi
  

oqıtıwdıń interaktiv usılların qollanılǵanda studentler joqarı bilim hám bay tájiriybege iye bolıp, topardı pútinley bilimli qılıp kórsetedi.
interaktiv oqıtıwdı -bul nátiyjeli oqıtıwdı nızamshılıq is-háreketleri, jetilisken infrastruktura hám jobalastırıw, ápiwayı siyasat hám protsedura menen birge alıp barıwshı hár tárepleme preventiv strategiyanıń baslı komponentleriniń biri sıpatında qaraw durısıraq boladı.
Bul studentlerdi dóń gelek stol átirapına yamasa maksimal óz-ara qatnas ushın basqa usılda jaylastırıwdı talap etiwi múmkin. Bunda sonday-aq, zárúr bolǵanda studentlerdiń úlken toparın kishkene toparlarǵa bóline alıwı ushın qıymıldawshı otırǵıshlardı qollanıwdı da talap etedi. :lken lektsiya zallarında bunı ámelge asırıw qıyın bolıwı múmkin, biraq studentlerge ekew ara yamasa 3-5 adamnan kishi toparǵa bóliniwin sorawǵa boladı.
Oqıw baǵdarlaması yamasa seminar jobası, ne oqıtılıwı kerek hám bul qalay oqıtılatuǵınlıǵı haqqında tolıq maǵlıwmattı qamtıwı shárt. Tiyisli mazmunlıq taraw ushın hám alǵa qoyǵan qıyın maqsetke erisiw ushın oqıtıwdıń durıs usılların tań law áhmiyetli. «oqıtıw usılları» tablitsasında oqıtıwdıń hár qıylı usılları, sonday-aq olardıń hár birin qollanǵanda erisiletuǵın maqsetleriniń qısqasha bayanlaması keltirilgen. Mısalı, lektsiya yamasa oqıw fil`mleri tiykarınan biliw maqsetlerine erisiwge járdem beredi. Oqıw anketa-sorawnamaları yamasa miy topılısı boyınsha shınıǵıwlar biliw maqsetlerin yamasa pozitsiyanı (mashqalaǵa qatnas) tárbiyalaw boyınsha maqsetlerdi ámelge asırıwı múmkin

Úrdiske aylanǵan oqıtıw usılı	İnteraktiv oqıtıw usılı
Qatnasıwshılar bir qatarda otıradı Oqıtıwshı lektsiya oqıydı	Qatnasıwshılar stol dógereginde otıradı 7 formasında yaki dóń gelek formasında.
Durıs/nadurıs juwaplar	Diskussiya Bir neshe durıs/nadurıs juwaplar

interaktiv oqıtıw protsessinde ne islew kerek:

• 
  Dıqqattı real mashqalalarǵa qaratıw
  
• 
  Oqıtıw nátiyjelerin qollanıwǵa itibar beriw
  
• 
  Anıq máselelerdi qoyıw hám tuwrı keliwshi oqıtıw iskerligin qollanıw
  
• 
  Básekilesiwge óz pikirleri menen ortaqlasıwǵa hám olar ushın wakıt beriw
  
• 
  Studentlerdiń pikirlerin tıń law hám sıylaw
  
• 
  Talabalardı hoshametlew, oqıtıwshıǵa hám bir-birine járdem beriw
  

İnteraktiv oqıtıw protsessinde ne islewi múmkin emes:

• 
  Oqıtıw protsessinde ózlestiriw ushın hádden tıs kóp material bermew
  
• 
  Óziń izdiń jaqsı kóretuǵın usılların kóp paydalanıw
  
• 
  Sabaqtıń bir usılın bir neshe mártebe paydalanıw
  
• 
  Studentlerdi kóp súyemew, olar ózleri ushın ózleri juwap bersin.
  

Oqıtıw usıları

Usıllar

Artıqmashılıǵı