16-mavzu. Markaziy osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti reja: Oʻzbekiston iqtisodiyoti Qozogʻiston iqtisodiyoti

3. Qirgʻiziston iqtisodiyoti

Qirgʻiziston iqtisodiyoti qishloq xoʻjaligining rivojlanganligi, oltinni eksport qilishi va gidroenergetik salohiyatga egaligi bilan xarakterlanadi. Mamlakatda uran zahiralari, yetarli darajada katta hajmdagi surma zahiralari va noyob er metallari mavjud. Qirgʻiziston turizmning rivojlanishi uchun tabiiy obʻyektlarning mavjudligi bilab ham ajralib turadi (Issiq – koʻl, Oʻlik koʻl, Jeti – Ogʻuz gʻori va h.k.).

Qirgʻiziston eng qudratli qishloq xoʻjaligi tarmogʻiga ega boʻlgan togʻli mamlakatdir. Paxta, tamaki, jun va goʻsht asosiy qishloq xoʻjalik mahsulotidir, faqat tamaki va paxta eksport qilinadi. Healy Consultant xalqaro kompaniyaning fikriga koʻra, iqtisodiyot iqtisodiyotning sanoat zaxiralarining kuchiga tayanadi, u oltin, zerikarli, uran va tabiiy gaz zahiralariga ega. Mamlakat iqtisodiyoti ham xorijiy ishchilarning pul oʻtkazmalariga tayanadi. Mustaqillikka erishgandan soʻng, Qirgʻiziston bozor islohotlarini amalga oshirishda, jumladan, takomillashtirilgan tartibga solish tizimi va yer islohoti sohasida ilgʻor texnologiyalar tadbiq etilyapdi. Qirgʻiziston Jahon Savdo Tashkilotiga qabul qilinadigan Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi mamlakatlari orasida birinchi boʻldi. Hukumatning aksariyat korxonalarda aktsiyalari sotilgan. Qirgʻizistonning iqtisodiy koʻrsatkichlari keng tarqalgan korruptsiya, past xorijiy investitsiyalar va umumiy hududiy beqarorlik tufayli toʻsqinlik qildi. Siyosiy korruptsiyaga va mintaqaviy beqarorlikka qaramay, Qirgʻiziston ishbilarmonlik indeksi boʻyicha qulaylik boʻyicha 70-oʻrinni egalladi.
Qirgʻiziston sanoatida hosildorlikning keskin pasayishi kuzatildi, chunki xom ashyo va yoqilgʻi etkazib berish toʻxtatildi va sovet bozori yoʻq boʻldi. Sektor bu qisqarishdan sezilarli darajada tiklanmadi; agar oltin ishlab chiqarish hisoblanmasa, 2016-yilda sanoat yalpi ichki mahsulotining (YaIM) 14 foizini tashkil etdi. Investitsiyalar va restrukturizatsiya past darajalarda saqlanib qoldi va elektroenergiya (anʻanaviy ravishda sanoatning YaIMga qoʻshadigan hissasi) soʻnggi yillarda barqarorlashdi. Hukumat tomonidan qoʻllab-quvvatlash, tekstil va toʻqimachilikka katta hissa qoʻshgan mashinasozlik sohalaridan uzoqlashib bormoqda. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash sanoatda ishlab chiqarishning 10 foizidan 15 foizigacha kamaydi va 2004-yilda pasayish yuz berdi. Soʻnggi yillarda shisha sanoati investitsiyalar va kiyim-kechak va toʻqimachilik mahsulotlarini YaIMgaa oʻz hissasini qoʻshdi. 2000-yillarning boshlarida qurilish sektori magistral yoʻllar va yangi oltin konlari kabi yirik infratuzilma loyihalari tufayli barqaror oʻsdi. Biroq, uy-joy qurilishi kam investitsiya tufayli susaydi.
Qirgʻizistonda Yalpi ichki mahsulot (YaIM) 2018-yilning uchinchi choragida oʻtgan yilning xuddi shu choragiga nisbatan 5 foizga oshdi. Qirgʻizistonda yalpi ichki mahsulotning yillik oʻsish surʻati 1994- 2017-yillar oraligʻida oʻrtacha 3,95 foizni tashkil etdi. Bu oʻtgan yilning toʻrtinchi choragida 10,50 foizga yuqori boʻldi va 1994-yilning toʻrtinchi choragida rekord darajada - 20,08 foizni tashkil etdi.
Qirgʻizistonda eksport yanvar oyida 107 AQSh dollarini tashkil etib, 2017-yil dekabrida 240.40 AQSh dollarini tashkil etdi. Qirgʻizistonda eksport 1993-yildan 2018-yilga kelib oʻrtacha 90.74 AQSh dollarini tashkil etdi va 2009-yilning dekabrida 308.60 dollarini tashkil etdi.
Qirgʻizistonda import yanvar oyida 381,60 AQSh dollarini tashkil etib, 2017-yil dekabr oyida 384,60 AQSh dollarini tashkil qildi. Qirgʻizistonda import 1993-yildan 2018-yilgacha oʻrtacha 191,49 AQSh dollari boʻlib, 2018-yilning dekabr oyida 662,98 AQSh dollarini tashkil etdi.
Qirgʻizistonda sanoat ishlab chiqarish 2018-yil fevral oyida oʻtgan yilning ayni mavsumiga nisbatan 8,50 foizga oshdi. Qirgʻizistonda sanoat ishlab chiqarish 1999-yildan boshlab 2018-yilga nisbatan oʻrtacha 5,08 foizni tashkil etdi va 2010-yil fevral oyida 105,80 foizni tashkil etgan va 2011-yilning dekabrida rekord darajadagi koʻrsatkichdan 44,10 foizga oʻsgan.