16-mavzu. Markaziy osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti reja: Oʻzbekiston iqtisodiyoti Qozogʻiston iqtisodiyoti

2. Qozogʻiston iqtisodiyoti

Qozogʻistonda togʻ – kon sanoati rivojlangan. Mamlakatda koʻmir, neft, tabiiy gaz, temir rudalari, mis rudalari, uran rudasi, nikel rudalari, boksitlar va boshqa foydali qazilmalar qazib olinadi. Qozogʻiston iqtisodiyotining yetakchi sanoat tarmoqlari boʻlib quyidagilar hisoblanadi: rangli va qora metallurgiya, kimyo sanoati, mashinasozlik, yengil va oziq-ovqat sanoati. Shuningdek mamlakatda neftni qayta ishlash va qurilish materiallarini ishlab chiqarish ham rivojlangan.

2015-yilning 27-iyulidan eʻtiboran Qozogʻiston Jahon savdo tashkilotining toʻlaqonli aʻzosig ayalandi. Markaziy Osiyoda yana Qirgʻiziston va Tojikiston bu tashkilotga aʻzo.
Qozogʻiston bilan uzoq yillardan beri ishlab kelayotgan Maykl Lalli, AQSh Tijorat vazirligida mintaqa bilan munosabatlarga masʻul rasmiy, izohlashicha, respublika bugun shubhasiz yangi pogʻonada. AQSh oʻtgan yili Qozogʻistonga eng koʻp sarmoya kiritgan davlat - 1,1 milliard dollar miqdorida. Rossiyadan investitsiya, masalan, 243 million dollarni tashkil etgan. 2014-yilda Amerika va Qozogʻiston orasidagi savdo 2 milliard dollarga teng boʻlgan. Qozogʻiston iqtisodiyoti hajmi 225 milliard dollar, kishi boshiga yillik daromad mamlakatda 13 ming dollar, deya bildiradi Maykl Lalli. Respublika import bozori 27 milliard dollardan ziyod deya bahonaladi.
Jahon savdo tashkilotiga aʻzolik hozircha quruq maqom. Bu bilan iqtisodiy moʻjizalar yuz bermaydi. Qozogʻiston birdaniga xorij bilan koʻproq savdo-sotiq qila boshlamaydi. Qozoq mahsulotlariga talab oshib qolmaydi. Qozogʻiston bank tizimlari va umum moliyaviy sistemasi samarali ishlashni boshlamaydi. Tashqaridan sarmoya oqimi kengaymaydi. Investorlar yuzlashadigan muammolar yechilmaydi. Mamlakatda tadbirkorlik faoliyatini yuritish oson boʻlmayapdi.
Qozogʻistonda yalpi ichki mahsulot (YaIM) 2018-yilning toʻrtinchi choragida oʻtgan yilning shu choragiga nisbatan 4 foizga oshdi. Qozogʻistonda yalpi ichki mahsulotning yillik oʻsish surʻati 1995-yildagi 2017-yilga nisbatan oʻrtacha 4,96 foizni tashkil etdi va 2001-yilning ikkinchi choragida 14,10 foizga yuqori boʻldi va 1995-yilning uchinchi choragida -9,20 foizni tashkil etdi.
Qozogʻistonda eksport hajmi 2018-yil yanvarida 403,9 mln. dollarni tashkil etdi va mineral mahsulotlarning yuqori savdosi (umumiy eksport hajmining 35,2 foizi) oʻsdi; yoqilgʻi va energetika (20,4 foiz), metall va ulardan tayyorlangan buyumlar (29,4 foiz). Asosiy eksport sheriklari: Italiya (umumiy eksportning 23,8 foizi), Xitoy (11,8 foiz), Rossiya (9,2 foiz) va Gollandiya (7,5 foiz). Qozogʻistonda eksport 1998-yildan 2018-yilgacha oʻrtacha 3442,74 dollarni tashkil etdi va 2011-yil iyun oyida 9788,50 dollarni tashkil etdi va 1999-yil yanvar oyida rekord darajada 286,50 AQSh dollarini tashkil etdi.
Qozogʻistonda import hajmi 2018-yil yanvarida 2476,5 mln. AQSh dollariga oʻsib, asosan mineral mahsulotlarning yuqori xaridlari (jami importning 32,4 foizi) ni tashkil etdi; (12,3 foiz), metall va ulardan tayyorlangan buyumlar (12,4 foiz). Eng yirik import sheriklari: Rossiya (jami importning 36,9 foizi), Xitoy (15,6 foiz), AQSh (11,4 foiz) va Germaniya (6,2 foiz). Qozogʻistonda import 1998-1998-yillar oraligʻida oʻrtacha 1989,31 AQSh dollarini tashkil qildi, bu esa oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 4587,30 AQSH dollarini tashkil etdi va 1999-yilning iyun oyida 252,60 AQSh dollarini tashkil etdi.
Qozogʻistonda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish oʻtgan yilning shu davriga nisbatan 5,2 foizga oʻsib, 2018-yil fevral oyida 6,1 foizga oʻsdi. Kon qazish hajmi (yanvarda 4,5 foizdan 6,5 foizga), suv taʻminotining pasayishi esa (3,3 foizga nisbatan -2,2 foizga) pasayib ketdi. Boshqa tomondan, ishlab chiqarish (6,2 foizga nisbatan 6,0 foiz) va elektr energiyasi, gaz, bug ʻva klima taʻminoti (6,4 foizga nisbatan 5,0 foiz) ishlab chiqarish uchun sekinlashdi. Har oyda sanoat ishlab chiqarishi oʻtgan oyga nisbatan 14,7 foizga pasayganidan keyin 2,5 foizga oʻsdi. Qozogʻistonda sanoat ishlab chiqarish 1999-yildan boshlab 2019-yilgacha boʻlgan davrda oʻrtacha 5,29 foizni tashkil etdi va 2001-yil iyun oyida 23,30 foizni tashkil etdi va 1999-yilning aprelida rekord darajada - 7,80 foizni tashkil etdi.