16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
AMIR TEMUR VA UNING TEMUR TUZUKLARI ASARI
Mamasoliyev To‘xtanbek Mo‘ydinovich
Andijon viloyati Buloqboshi tumani 
24-son umumta’lim maktab tarix fani o‘qituvchisi
Telefon: [phone]
Annotatsiya:. Ushbu. maqolada.Amir. Temurning. mustahkam. davlat. tashkil. qilishi,. davlatni.
boshqarish.usullarida.,,Temur.tuzuklari”.asarining.roli.haqida.fikrlar.bildirilgan.
Kalit so‘zlar:.Amir.Temur,.Temur.tuzuklari,.mo‘gullar,.adolat,.ozodlik.
Amir.Temur.-.buyuk.shaxs,.kuragi.yerga.tegmagan.sarkarda,.yirik.davlat.arbobi,.qonunshunos,.
notiq,.ruhshunos,.shu.bilan.birga,.el-yurtini.sevgan.va.uni.mashhur.qilgan.inson..Amir.Temur.va.
uning.avlodlari.o‘z.davrida.Yevropa.va.Osiyodagi.eng.yirik.mustahkam.va.rivojlangan.davlatni.
tuzdilar..Uzoq.vaqt.mo‘g‘ul.mustamlakachiligiga.qarshi.olib.borilgan.kurash.XIV.asrning.ikkinchi.
yarmiga.kelib.sohibqiron.Amir.Temur.boshchiligidagi.mustaqillik.uchun.kurashlar.g‘alabasi.va.
Movaraunnahrda.yagona.markazlashgan.davlat.barpo.etilishi.bilan.yakunlandi.
Buyuk. sohibqiron. saltanati. o‘z. davrining. eng. yirik. davlatlaridan. biri. hisoblanadi.. Uning.
ma’muriy.va.siyosiy.islohotlari,.davlatni.boshqarish.tamoyillari.adolatga.asoslanib.amalga.os-
hirilgan..Masalan,.u.farmon.va.farmoyishlarini.chiqarishda.o‘ziga.xos.alohida.diplomatik.tam-
oyillar.ishlab.chiqqan.va.yangi.usulda.joriy.qilgan..Amir.Temurning.bu.sohada.qilgan.eng.katta.
ishlaridan. biri. davlatchilik. g‘oyasini. yuqori. darajaga. ko‘tarib,. uni. boshqarishda. yirik. islohot-
lar. o‘tkazgan.. ,,Temur. tuzuklari”. sohibqiron. naqadar. iste’doli,. ko‘pqirrali,. o‘qimishli,. hukm-
dor.ekanligining.yorqin.ifodasidir..Amir.Temurning.dunyoda.eng.ulug‘.va.buyuk.shaxs,.davlat.
arbobi,. mashhur. sarkarda,. fan. va. madaniyat. homiysi. sifatida. nom. qozonishiga. sabab. bo‘lgan.
fazilatlar.,,Tеmur.tuzuklari”da.o‘z.ifodasini.topgan.
Temur.tuzuklari.XIV.asrning.ikkinchi.yarmi,.ya’ni.1342–1405-.yillarga.oid.ijtimoiy-siyosiy.
voqealarni. bayon. etadi..Amir.Temur. saltanati,. davlat. tuzumi,. boshqaruvi,. sud. tizimi. va. uning.
boshqaruviga. oid. muhim. qoidalar. va. ma’lumotlarni. o‘zida. aks. ettiruvchi. tarixiy. hujjatdir..
Qisqacha. aytganda,. o‘zining. mazmun-mohiyati. va. xususiyatiga. ko‘ra. o‘z. davrining. harbiy-
ma’muriy.huquq.kodeksi.hisoblanadi.
Temur.tuzuklarini.mazmuni.va.tarkibiy.tuzilishiga.ko‘ra.ikki.qismga.bo‘lib.o‘rganish.maqsadga.
muvofiqdir..,,Temur.tuzuklari”ning.birinchi.qismi.–.harbiy.yurishlar.haqidagi.tarixiy,.geografik-
avtobiografik. qaydlardan. iborat.. Shuningdek. unda.Amir. Temurning. o‘z. davlatini. barpo. etish,.
mustahkamlash,.mukammal.qurollangan.qudratli.qo‘shin.tuzish.bobidagi.rejalari.va.tatbiq.etgan.
tuzuklari. hamda. maxsus. jadvallar. asosida. qo‘shinning. jangovar. saflanish. tartibi. ham. ko‘rsatib.
berilgan..Jumladan,.qo‘shin.qo‘mondonlari,.qabila.va.uluslar.boshliqlari,.vazirlar,.oliy.ruhoniy.
namoyandalar. bilan. markazlashgan. davlat. tuzish. borasidagi. o‘tkazilgan. kengash. va. tadbirlar.
bayon.etiladi..
Amir.Temur. qo‘shinni. –. davlatning. yaxlitligi. va. qudratini. belgilovchi. tayanchi. va. kafolati,.
deb. bilganligi. bois,. uni. tashkil. etish. va. mustahkamlashga. asosiy. e’tiborni. qaratgan.. ,,Temur.
tuzuklari”ning. ikkinchi. qismi. –. o‘ziga. xos. harbiy. nizomdan. iborat.. U. kuchli. davlatni. qurish,.
qo‘shinni. tashkil. etish,. dushman. qo‘shinini. yengish. hamda. tinchlik. davrida. va. harbiy. yurish.
paytidagi.boshqaruv.masalalari.yuzasidan.amalga.oshirilgan.va.keyingi.avlodga.o‘git.tariqasida.
aytilgan. tuzuklardan. tashkil. topadi.. Sohibqiron. o‘z. saltanatining. har. bir. joyida. adolatni. qaror.
toptirdi.va.bu.yerlarda.zulmga.chek.qo‘ydi,.har.bir.mamlakatning.ulug‘.kishilaridan.tortib.oddiy.
aholisigacha.hurmat.ehtirom.ko‘rsatdi..
Amir.Temurning.mamlakatning.turli.o‘lkalarini.tartibga.solish.va.yuksaltirish,.obodonlashtirish.
va.aholidan.olinadigan.soliq.siyosati.ham.e’tiborga.molikdir..Sohibqiron.har.bir.o‘lkaga.uchta.
vazir. tayinlaydi.. Birinchisi. raiyat. uchun. edi.. U. fuqaro. to‘laydigan. soliqlar. bo‘yicha. aniq. va.
tog‘ri.hisob.olib.borgan.va.yig‘ilgan.soliqlarning.qanday.yo‘l.va.qoidaga.asosan.to‘planganligini.
yetkazib.turgan..Ikkinchi.vazir.askarlar.uchun.bo‘lib,.u.askarlar.olgan.va.olishi.kerak.bo‘lgan.

---

71