16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
TARIX FANINING MATEMATIKA VA GEOMETRIYA FANLARI BILAN UZVIY 
BOG‘LIQLIGI
Mamajonov Akramjon G‘anijonovich
Andijon viloyati Asaka tuman 52-umumta‘lim 
maktabi tarix fani o‘qituvchisi 
Annotatsiya:. ushbu. maqolada. matematika. darslarida. tarixiy. ma’lumotlardan. foydalanish.
o‘quvchilarning. o‘rganilayotgan. materiallarga. qiziqishini. oshiradi,. bilimlarni. mustahkam.
egallashlariga.yordam.bershi.yoritilgan.
Kalit so‘zlar: geometriya.tarixi,.tarixiy.xujjatlar,.arxeologik.qazilmalar,.O‘rta.Osiyo.allomalari,.
tarix.fani.
Respublikamizning. kelajagini. barpo. qiluvchi. yosh. avlodga. hozirgi. zamon. fanining.
yangiliklarini,. uning. murakkab. qirralarini. o‘rgatish. bilan. bir. qatorda. o‘tmish. merosimizni.
o‘rganishga.imkoniyat.tug‘dirishi.lozim.
Al-Xorazmiy,.Abu.Nasr.Forobiy,.Ahmad.al-Farg‘oniy,.Abu.Ali.ibn.Sino,.Abu.Rayhon.Beruniy,.
Abul.Vafo.Buzjoniy,.G‘iyosiddin.Al-Koshiy,.Umar.Xayyom,.Nasriddin.at-Tusiy,.Mirzo.Ulug‘bek.
va.hozirgi.zamon.mashhur.o‘zbek.matematiklarining.matematika.faniga.qo‘shgan.hissalari.haqida.
tushuncha.berish.maqsadga.muvofiqdir.
Matematika. darslarida. tarixiy. ma’lumotlardan. foydalanish. o‘quvchilarning. o‘rganilayotgan.
materiallarga.qiziqishini.oshiradi,.bilimlarni.mustahkam.egallashlariga.yordam.beradi.
Tarixiy.materiallardan.foydalanishning.ikki.asosiy.usuli.mavjud:.tarixiy.materiallardan.dars.
jarayonida.foydalanish.va.ulardan.darsdan.tashqari.ishlarni.tashkil.etishda.foydalanish..Geometrik.
faktlarni.hozirgi.zamon.faktlari.bilan.taqqoslash.yoki.tarixiy.masalalar.yechish.geometriyaning.
har. bir. darsida. to‘g‘ri. kelavermaydi,. ammo. dars. jarayonida. tarixiy. faktlarga. tez-tez. murojaat.
qilishga.to‘g‘ri.keladi..Ammo.bularning.hammasi.o‘quvchilarni.o‘rganilayotgan.asosiy.mavzudan.
chalg‘itmasligi. kerak.. Tarixiy. masalalardan. darsning. boshi. yoki. oxirida. foydalangan. ma’qul..
Agar.o‘qituvchi.dars.rejasini.bajarishiga.ishonsa,.unda.dars.davomida.ham.foydalansa.bo‘ladi.
O‘quvchilardan. hamma. aytilgan. tarixiy. faktlar,. ismlar. va. yillarni. esda. saqlashni. talab. etish.
shart. emas.. Darsda. ular. muammo. yoki. masalaning. qisqacha. tarixi. bilan. tanishishlari,. biror.
kashfiyot.ro‘y.bergan.davrni.esida.tutishlari,.kashfiyot.qilgan.matematikning.ismi.va.familiyasini.
eshitishlari,.agar.bo‘lsa,.portretini.ko‘rishlari.kifoya..Bu.aytilganlarning.hammasi.bo‘lmasa-da,bir.
qismi. ularning. esida. qoladi. va. o‘qituvchi. o‘qitadigan. “Fanning. quruqligi”. haqidagi. da’vodan.
qutiladi,.darsning.esa.anchagina.qiziqarli.bo‘lishiga.erishadi.
Geometriyaning. kelib. chiqishi.. Geometriya. dastlab,. Qadimgi. Misr. va. Bobilda. shakllanib,.
keyinchalik. Qadimgi. Gretsiyada. rivojlandi.. Umuman. geometriyaning. paydo. bo‘lishi. va.
rivojlanishi.insoniyat.taraqqiyoti.bilan.chambarchas.bog‘liqdir..Mashhur.grek.tarixchisi.Gerodot.
(miloddan. avvalgi. V. asr). geometriyaning. paydo. bo‘lishi. haqida. bunday. deydi:. “Misr. shohi.
Stseotros.har.bir.misirlikka.qur’a.bo‘yicha.yer.maydoni.ajratib.berar.va.yer.egasidan.shu.yerga.
mos.soliq.undirar.edi..Agar.Nil.daryosi.toshib.biror.kishining.yerini.yuvib.ketsa,.u.shohga.xabar.
berar. va. shoh. tanobchilar. yuborib,. u. kishining. yeri. qanchaga. kamayganligini. aniqlatar. hamda.
unga. mos. ravishda. soliqni. ham. kamaytirar. edi.. Geometriya. mana. shunday. paydo. bo‘lgan. va.
so‘ngra.Gretsiyaga.o‘tgan.”
Qadimgi. misrliklar. bir. necha. yillar. davomida. asta-sekin. turli. sohalarda. ilmy. ma’lumotlar.
to‘play.boshlagan..Ular.ba’zi.bir.figuralarning.yuzlarini,.ba’zi.jismlarning.hajmalarini.juda.aniq.
hisoblay.olar,.ba’zi.masalalarning.yechish.usullarini.ham.bilishar.edi..Biroq,.ularda.geometriya.
hali. fan. sifatida. mavjud. emas. edi.. Ularda. o‘zaro. bog‘lanmagan,tartibsiz. holdagi. juda. ko‘p.
qoidalar.mavjud.bo‘lgan.
Misr. va.Yunoniston. o‘rtasida. savdo-sotiq. ishlari. rivojlangan. bo‘lib,. savdogarlar. bilan. birga.
yunon.olimlari.ham.Misrga.safar.qilib.turishganva.misirliklarning.turli.fanlar.sohasida.erishgan.
yutuqlarini. o‘rganish. bilan. chegaralanmasdan,. ulardagi. kamchiliklarni. tuzatib,. tartibga. solib,.

---

69