16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
ABU ABDULLOH AL-XORAZMIYNING “MAFOTIH AL-ULUM” (“ILMLAR 
KALITLARI”) ASARI VA UNING XORIJIY OLIMLAR TOMONIDAN 
O‘RGANILISHI
Qodirova Munisa Umarali qizi
NamDU Tarix yo‘nalishi talabasi 
Telefon [phone]
[e-mail]
Annotatsiya Ushbu.maqolada.o‘z.qomusiy.ijodi.bilan.Sharq.o‘rta.asr.madaniyatini.yuksak.
cho‘qqilar. sari. ko‘tarishga. munosib. hissa. qo‘shgan. ulug‘. allomalardan. biri.Abu.Abdulloh. al-
Xorazmiyning.“Mafotih.al-ulum”.asari.haqida.ma‘lumot.beriladi.Abu.Abdulloh.al-Xorazmiyning.
“Mafotih. al-ulum”. asario‘rta. asrlarda. fanlarning. rivojlanishi. tarixiga. molik. kamyob. manba.
sifatida.davrimizning.ko‘pgina.olimlarining.e’tiborini.o‘ziga.jalb.etdi.
Kalit so‘zlar:.Uyg‘onish.davri,.IX-XII.asrlar,.O‘rta.Osiyo,.Xorazm,.Somoniylar,.Nuh.II,.Abul.
hasan. al-Utbiy,. “Al-kotib. al-Xorazmiy”,. “Mafotih. al-ulum”,. “arab. ilmlari”,. “arab. bo‘lmagan.
ilmlar”..
Ma’lumki,milodning. IX—XII. asrlari. Markaziy. Osiyoda. tabobat. va. kimyoilmlarini. chuqur.
o‘rganib,.ularnirivojlantirgan.Abu.Bakr.ar-Roziy,.buyuk.faylasuf.Abu.Nasr.al-Forobiy,.ilmu-n-
nujum. va. jug‘rofiya. fanlarining. taraqqiyotiga. munosib. hissaqo‘shgan.Abul.Abbos.Ahmad. al-
Farg‘oniy,.olamgamashhur.hoziq.tabib.Abu.Ali.ibn.Sino.kabi.buyuk.allomalar.davri.edi..Aynan.
mazkur. davr. O‘rta. Osiyoda. “Uyg‘onish. davri”. yoki. “Musulmon. uyg‘onishi”. (A.. Mets). deb.
nomlangan. edi.O‘sha. davrning. keng. bilimli,. mavsu‘iy. (ensiklopedik). peshqadam. olimlaridan.
biri.AbuAbdulloh.al-Xorazmiydir..Bu.olim.haqidajudakam.ma’lumot.saqlanib.qolgan.Olimning.
to‘liq. ismi. Abu. Ablulloh. Muhammad. ibn. Ahmadibn. Yusuf. al-Xorazmiydir.Uning. yoshligi.
Xorazining.Xiva,.Zamaxshar.vaQiyot.shaharlaridao‘tgan..Ubushaharlarda.yashadi,ta’lim.oldi.va.
ilmning.bir.qancha.sohalarida.katta.muvaffaqiyatlarga.erishdi..Olim.Xurosonda.ham.yashagan..
Uning.mashhurligi.976-997.yillarda.hukmronlik.qilgan.Somoniylar.podshohi.Nuh.II.ning.vaziri.
Abul.Hasan.al-Utbiy.(977-982).huzurida.kotib.bo‘lib.xizmat.qilgan.davridacho‘qqisigachiqqan..
Shu.vazifasi.tufayli.u’’al-kotib.al-Xorazmiy».nomi.bilan.ham.tanilgan..O‘z.xizmat.vazifalariyu-
zasidan.Sosoniylar.poytaxti.Buxoroga.tez-tez.borib.turgan.va.u.yerda.ko‘pgina.allomalar.bilan.
hamsuhbat.bo‘lgan..Abu.Abdulloh.al-Xorazmiy.997-yilda.vafot.etgan.
Abu. Abdulloh. al-Xorazmiyning. bizgacha. yetibkelgan,. bu. davrdagi. asosiy. ilm. tili. —. arab.
tilida. bitilgan. yagona. ma’lum. bo‘lgan. asari. —. “Mafotih. al-ulum”. (“Ilmlar. kalitlari”). asaridir..
“Mafotih. al-ulum”ning. qo‘lyozmanusxalari. uncha. ko‘p. emas..Asosan,. uning. to‘rt. nusxasi. bor.
deb.hisoblab.kelinardi.Ana.shu.to‘rt.nusxadan.uchtasi.Buyuk.Britaniya.muzeyida.7528,.23429.va.
2524.raqamlari.hamda.Berlin.kutubxonasida.1051.raqami.ostida.saqlanadi..XX.asr.60-yillarida.
amerikalik. olimK.Bosvort. Turkiya. kutubxonalarida. ushbu. asarning. yana. olti. nusxasi. borligini.
aniqladi.. Bu. olti. nusxaning. hammasi. Istanbul. shahridagi. kutubxonalarda. saqlanadi.. Bir. nusxa.
Fotih.Miliy.kutubxonasida,.yana.biri.Nuri.Usmon.kutubxonasida.va.to‘rt.nusxasi.Sulaymoniya.
xalq.kutubxonasida.saqlanadi.
.Abu.Abdulloh.al-Xorazmiyning.bu.asari.o‘rta.asrlarda.fanlarning.rivojlanishi.tarixiga.molik.
kamyob.manba.sifatida.davrimizning.ko‘pgina.olimlarining.e’tiborini.o‘ziga.jalb.etdi.
. Birinchi. bo‘lib. bu. manbani. o‘rgangan. va. 1160-yildagi. qo‘lyozma. nusxasi. asosida. uning.
aniqlangan.matnini.1895-yilda.nashr.qildirgan.olim.—.gollandiyalik.sharqshunos.Van.Flotendir..
“Mafotih.al-ulum”.asariga.sharqshunos.olimlarning.bergan.baholari:
Akademik.I.Yu..Krachkovskiy.–.asar.976-991-yillar.orasida.yaratilgan.deb.taxmin.qiladi;
Olim. K.. Brokelman. asarni. qisqa. va. aniq. ma‘lumotlarni. o‘zida. qamrab. olgan. ko‘p. fanlar.
yoritilgan.qomusiy.asar.deb.baholaydi;
E.. Videman. asar. muallifi. —. Abu. Abdullox. al-Xorazmiyni. birinchi. musulmon.
mavsu’a(ensiklopediya)sini.tuzuvchilaridan.deb.ta’kidlaydi;

---

80