16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
TURKISTONDA CHOR ROSSIYASI MUSTAMLAKACHILIGI DAVRIDA MILLIY 
OZODLIK HARAKATLARI
Kenjayeva Sarvinoz Ismoilova
Qashqadaryo viloyati Qamashi tumani
66-umumiy o‘rta ta’lim maktabining Tarix fani o‘qituvchisi
Telefon: [phone]
[e-mail]
Annotatsiya: Maqolada. Turkiston. chor. rossiyasi. mustamlakachiligi. davrida. milliy. ozodlik.
harakatlari.haqida.ma’lumor.berishga.harakat.qilingan.
Kalit so‘zlar: “Oloy. malikasi”,. Andijon,. “Vabo. isyoni”,. “Andijon. qo‘zg‘oloni”,. “Dukchi.
Eshon”,.“Namoz.o‘g‘ri”,.“Namoz.botir”.
Turkiston. o‘lkasida. imperiya. ma’murlarining. mustamlaka. siyosatiga. qarshi. harakatlar. (turli.
ko‘rinish. va. miqyoslarda). Rossiya. imperiyasi. O‘rta. Osiyoni. bosib. olayotgan. paytlardayoq.
boshlangan. bo‘lsa-da,. ular. shafqatsizlarcha. bostirilib. borildi.. 1873–1876-yillar. Qo‘qon.
xonligidagi. Po‘latxon. boshchiligidagi. qo‘zg‘olondan. so‘ng. o‘lkaning. bir. qancha. hududlarida.
xalq.ommasining.norozilik.harakatlari.bo‘lib.o‘tdi.
Rossiya. imperiyasi. bosqiniga. qarshi. hozirgi. O‘zbekiston. va. Qirg‘iziston. respublikalarining.
tog‘li.hududlarida.“Oloy.malikasi”.nomi.bilan.mashhur.bo‘lgan.Qurbonjon.dodxoh.1876-yilning.
oxiriga. qadar. bosqinchilarga. qarshi. kurashib. kelgan.. Uning. qo‘shinlariga. qarshi. yuborilgan.
general. Skobelev. boshliq. rus. qo‘shinlari. qo‘zg‘olonchilarga. qarshi. harakatlarda. yengilganligi.
bois,. mustamlakachi. mahmurlar. Qurbonjon. dodxoh. bilan. sulh. tuzishga. majbur. bo‘ldilar..Ana.
shunday.harakatlardan.yana.biri.1878-yilda.Mingtepa.(Andijon).da.Yetimxon.boshchiligida.bo‘lib.
o‘tgan.isyondir..Bu.isyondan.so‘ng.Farg‘ona.viloyati.general-gubernatori.viloyatdagi.mahalliy.
aholidan. g‘ayriqonuniy. soliq. undiruvchilarni. ishdan. olib. tashlashga. majbur. bo‘lgan.. 1885. –.
90-yillarda.Andijonning.Qo‘rg‘ontepa.uezdida.Darveshxon.to‘ra.boshchiligidagi.xalq.harakatlari.
bo‘lib.o‘tdi..Ammo,.bu.harakatlar.rus.mahmurlari.tomonidan.shafqatsizlarcha.bostirildi..“Vabo.
isyoni”.nomini.olgan.1892-yilgi.Toshkent.qo‘zg‘oloni.XIX.asr.oxiridagi.muhim.harakatlardan.
biri.bo‘ldi..Bu.qo‘zg‘olon.ko‘plab.tarixiy.adabiyotlarda.o‘lkada.vabo.kasali.tarqalishi.oldini.olish.
uchun.bo‘lgan.harakat.deb.tahriflangan.bo‘lsa-da,.aslida.bu.qo‘zg‘olon.Rossiya.imperiyasining.
o‘lkadagi.mustamlakachilik.siyosatiga.qarshi.qaratilgan.harakat.bo‘lib,.mustamlakachilik.zulmiga.
qarshi.qaratilgan.milliy.ozodlik.kurashining.bir.bosqichi.edi.
1898-yil.may.oyida.Andijonda.mustamlakachi.ma’murlarning.zulmiga.qarshi.yana.bir.ozodlik.
harakati. bo‘lib. o‘tdi.. Andijonning. Mingtepa. qishlog‘ida. boshlangan. bu. qo‘zg‘olon. tarixda.
“Andijon. qo‘zg‘oloni”. deb. nom. olgan. bo‘lib,. unga. Muhammadali. Eshon. –. “Dukchi. Eshon”.
boshchilik.qildi..Mustamlakachilar.qo‘zg‘olonni.shafqatsizlarcha.bostirib,.uning.rahbarini.dorga.
osgan.bo‘lsalarda,.Farg‘ona.vodiysining.Asaka,.Quva,.SHahrixon,.O‘sh,.Marg‘ilon.kabi.shahar.
va. qishloqlarida. norozilik. harakatlari. keng. yoyildi..Ammo,. rus. qo‘shinlari. barcha. harakatlarni.
vahshiylarcha.bostirdilar.
XX.asrning.boshlariga.kelib.o‘lkadagi.xalq.harakatlari.yangi.bosqichga.ko‘tarildi..Ayniqsa,.
1900. –. 1903-yildagi. iqtisodiy. inqirozlar. o‘lkadagi. mahalliy. aholining. ahvoliga. salbiy. tahsir.
etishi.dehqonlarning.omaviy.noroziliklariga.sabab.bo‘ldi..Ana.shunday.norozilik.harakatlaridan.
biri.1904.–.1907-yillarda.Samarqand.viloyatida.bo‘lib.o‘tdi..Bu.harakatga.rus.mustamlakachilari.
orasida.“Namoz.o‘g‘ri”,.xalq.orasida.“Namoz.botir”.deb.nom.olgan.Namoz.Pirimqulov.boshchilik.
qilgan.. Bu. harakat. Samarqand. viloyatining. Samarqand,. Kattaqo‘rg‘on,. Jizzax. va. Xo‘jand.
uezdlarida.keng.tarqalib,.general-gubernator.mahkamasi.Namoz.botir.operatsiyasi.uchun.maxsus.
qo‘shimcha. mablag‘. ajratganligi. bu. harakat. rus. ma’murlarini. ancha. tashvishga. solganligidan.
dalolat. beradi.. Birinchi. jahon. urushining. iqtisodiy. asoratlari. mehnatkash. aholi. bo‘ynida. og‘ir.
yuk.bo‘lib.turgan.vaqtda.1916-yil.25-iyunda.Nikolay.II.ning.“Imperiyadagi.rus.bo‘lmagan.erkak.
aholini.harakatdagi.armiya.rayonlarida.mudofaa.inshootlari.va.harbiy.aloqa.yo‘llari.qurish.uchun.

---

221