17. Quduqlarni o'rganishning geofizik metodlari va ularning tutgan o'rni

Undalgan qutblanish karotaji (VP)
Bu karotaj turida tok yuborilgan vaqtda potentsiallar ayirmasi o't va tok o'chirilgandan so'ng undalgan _ВП o'lchanadi. Shuning uchun VP karotajida impul`sli tok (bir sekundda 10-20 impulslar) ishlatiladi. Ma'danlarni izlashda qo'llaniladi.
Yadro – fizikaviy karotaj
Yadro – fizikaviy karotaj – jinslarning tabiiy radioaktivligini va sun'iy gamma va neytron nurlanishlar ta'sirida hosil bo'lgan ikkilamchi gamma va neytronlar nurlanishlarining keskinligini o'rganishga asoslangan. Elektrik karotajga nisbatan yadroviy karotajni temir quvurlar bilan mustahkamlangan va quvursiz quduqlarda o'tkazish mumkin.
Gamma – karotaj
Gamma – karotaj - (GK) quduqdagi tog' jinslarining tabiiy - nurlanishini o'lchashga asoslangan. GK ning maqsadi quduqlarning geologik kesimini o'rganish va taqqoslash hamda chuqurlikda yotgan radioaktiv ma'danlarni aniqlashdir. GK quduq radiometri (zond) yordamida o'tkaziladi. Radiometrning stsintillyatsion schyotchigi zond ichida joylashgan holda quduqda harakat qilgan paytida, qog'oz tasmasiga - nurlanishning keskinligi qayd etiladi.
Gamma – gamma karotaj (GGK)
GGK – tog' jinslarini sun'iy - nurlanish ta'sirida sochilgan ikkilamchi - kvantlarning keskinligini o'lchashga (o'rganishga) asoslangan.
GGK nurlantiruvchi - kvantlarning energiyasi bo'yicha ikkita usulga bo'linadi.
Energiyasi 0,5 dan 2 Mev gacha bo'lgan - kvantlar bilan jinslarni nurlantirish natijasida kompton – sochilish jarayoni sodir bo'ladi. Sochilgan ikkilamchi - kvantlar keskinligi, jinslar zichligiga bog'liq. Agar, jinsning zichligi katta bo'lsa, sochilgan - kvantlar keskinligi past bo'ladi; agar, zichlik kichik bo'lsa – sochilgan - kvantlar keskinligi yuqori bo'ladi. Bu usulda tog' jinslarining zichligi aniqlanadi va GG karotaj zichligi bo'yicha deb ataladi. Gamma – kvant manbaalari sifatida Со⁶⁰(1,25 Мev) vа Сs¹³⁷ (0,66 Мev) izotoplar ishlatiladi.
1) Ikkinchi usulda jinslarning va rudalarning tarkibi aniqlanadi. Energiyasi 0,1 dan 0,3 Mev gacha bo'lgan - kvantlar bilan jinslarni nurlantirish natijasida fotoelektrik yutilish jarayoni sodir bo'ladi. Gamma – kvantlarni yutilishi jinslardagi elementlar atom yadrolarining og'irligiga bog'liq. Agar, jinslarning tarkibida atom nomeri yuqori bo'lgan elementlar (temir, qurg'oshin, bariy, volfram, simob va boshqalar) bo'lsa - kvantlar kuchli yutiladi va natijada ikkilamchi sochilgan - kvantlar keskinligi past bo'ladi.
Bu karotaj usuli selektiv gamma – gamma karotaj deb ataladi va jinslarning tarkibida og'ir elementlar borligi aniqlanadi. Bu usulda - kvant manbaalari sifatida Со⁵⁷, Se⁷⁵ izotoplar ishlatiladi. GGK egri chiziqlari GK chiziqlariga o'xshagan bo'ladi.
Shuning uchun qatlamlarning chegaralarini ajratish usuli bir xil bo'ladi.
G'ovakligi, zichligi past bo'lgan jinslar GGK diagrammalarida yuqori qiymatga ega (max) bo'lgan anomaliyalar bilan kuzatiladi. Zich jinslar qatlamlari minimum (min) past qiymatlar bilan kuzatiladi.