18-ma'ruza. Robototexnikaning rivojlanish davri va bugungi kundagi holati
Download 330.72 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1,2nŕ);
|
18-ma'ruza. Robototexnikaning rivojlanish davri va bugungi kundagi holati R eja: I. Robototexnikaning rivojlanish davri, 2 Robototexnikaning o'sish holati va sanoatda qo'llanilishi. 3. Robototexnikaning bugungi kundagi holati, Tayanch iboralar: Robot (Robot), mampulyalsiyali robot (the handling robot), mobilli robot (mobile robot), (drivesÀ hoshqctrish lisimlari(control sanoat rob011ari (industria/ robots). tihhiy robotlar (medical robots), ko 'rsatuvchi robot/ar(household robots), -ravfsi:ljkni ta 'minlovchi robot/ar (security robots)t harbiy robotlar fìghting robots), olim robotlar (robot scwntists), texnologik jarayonlarni tahlil qilish (analysis Of technological processes), ishlov berishdagi shlajnpovka, yig konveyer, transporryor, boll, gayka, «Minutda avtomobil», stanok, me.xani:asiyat aviomcll, me.xanik qo'l, Nokia }îrmasi, matbaachi robot, robotlushtirilgan texnologik kompleks, alyumin qopqoq, shlisali val, shlisetokarli stanok, avtomctllashlirilgcm loyixalash sistemasi, epchil avtotnatlashlirilgan sistema, 01*10/11011ashtirilgan yig 'uv yig 'uv mashinalarini konstruksiyalash, mampulyaÎor. 1. Robototexnikaning rivojlanish davri A ndroidlar va elektromexanik robotlar. Android deb sun'iy(mexanik) odamchalarga aytiladi. «Android» so'zi lotincha «Andros» so'zidan kelib chiqqan bo'libs erkak. er masnolarini beradi Inson yoki boshqa tirik mavjudotlarning tashqi ko' rinishi va fun.ksional imkoniyatlari bo'yicha mexamk mavjudotlarni loyihalash va tayyorlash XVIII a.SITia boshlangan, Bu davr mexanikaning «Oltin asr»i t.Rjlgan, Chunki o' sha davrda har xil kichkina (miniatyura) va mohirona yasalgan(mutakkab) asboblar, musiqa qutichalari, mexanik odamchalar va ajoyib «tirik» maviudotlar ixtiro qilingan„ Bu mahsulotlaming ijodkorlali odatda soatsoz bo' lganlar„ XVIII,XIX asrlarga oid yigirmaga yaqin androidlar bûlgan. Eng mashhurlari fransuz mexanigi Jak de Vokanson (1709-1782) va Shveytsariya ustalari — ota-bola Per va Anri Jak-Drolar tomonidan yaratilgan androidlardir, Per Jak-l)roning «Nusxa ko' chiruvchi» va Jak de Vokansonning «Naychi» ijodlari juda yuksak mahorat bilan ishlangan ( 18. I -rasm) [l Jak de Vokansonning «Naychi»si tashqi ko'rinishidan Oddiy odam singari ko'rinishda bo'libs nay(fleyta)ni ohista Iablariga olib kelgan holda instrumentning har Nil teshiklarini bir qo'li barmoqlari bilan tanlab bosib o'z repertuaridagi yigrma xil ohangdan birini va ikkinchi qo*li bilan tamburini chalar edi. Mis o'rdakchasi esa ichishni, yeyishni„ ovoz chiqarishni va suvda suzishni ham amalga oshira Olgan Il]. Soatsoz va mexanik Per Droning «Nusxa tashqi tomondan stolni oldida o'tiruvchi Olti yoshli o' g*il bolaga o'xshar edi, U «G'oz pero»sini siyohdonga tirishqoq holda botirar va chiroyli qilib hartlar, so' zlar yoza.ldi va hatto itni rasmini ham chizar edi. Bunda u boshini bir tekis sarak-sarak qilar va harakatiga mos ravishda kûz qovoghni tushirar edi- Osha asrning tomoshabinlari inson (10' li bilan yaratilgan bu «tirik mavjudot»ni ko"rib 101 qolganlar, 1774 yili Parijdagi ko'rgazmada Per va Anri Dmlaming uch androidi: «Nusxa «Rasm chizuvchi» va «Musiqashunos»i namoyish qilinadi (182-rasm), Anri Droning andtoidi hozirgi vaqtda Fransiyaning Nevshatel shahl'ldagi nafis san'at mur.eyida saqla.nmoqda Il l. 182-rasm- P ur-Jak Dro va uning o 'g 'li Anri-Lui Jak Drolarning avtomaton/ari. XIX asrning boshiga kelib androidlar o'rnini yuqori texnik imkoniyatlarga ega bo'lgan elektromexanik robotlar egalladi, Robot termini birinchi bo'lib chex yozuvchisi Karel Chapekning 1920 yilda yozgan R, UR. («Rassum univelsal robotlari») pyesmsida qo'llangan [II Bu so'z «Robot» degan chex so'zidan olingan t.Ri'libs odamzodga o'xshab harakat qiluvchi mashinani anglatadi, Pyesaning qaxramonlari tashqi ko'rinishi bo'yicha odamga o'xshagan mexanik odamlar bo'lib, fizik va intellektual tomondan odamdan ustun edî. KYChapek ularni «RobotIar» deb atadî. Bu so'z «Android» atamasini sîqib chîqarib («Android» so'zî faqat o' łgan mmon mexanîk qo'g' irchoqlarinłng atalishida saqlanib dunyoning hamma tillariga singib ketdi. D unyoda birinchi robot 1927 yilda yaratilgan Il]. Bu amerikalik muhandis Dj. Vensli tomonidan loyihalashtirilgan va butun dunyo ko'rgazmasida namoyish qilingan «TeIevoks» roboti edi- «Televoks» robot qo'llari bilan harakat qila olar, oyoqqa tura olar va magnitofon yordamida bir nechta iboralarni ayta olar edi, Bularning Itammasini androidlar harakatidan rarqli o'laroq, qaťiy(o'zgarmas) dastur boȚicha emas, balki o'zîning nstrukton ko' rsatmasi boȚicha baja.łar edi, Robotga topshiriqlar hushtak yordamida kiritilgan. «Televoks» ommaviy tarzda namoyish qilinganidan so'ng turli sohalarda qo'llanila boshlandi. Ushbu robotdan Nyu-Yorkdagi osmon o'par uylardan birining vodoprovod shohobchasida nazoratchi sîfatida fOydaIaniIdî- Umng zimmasiga tłzîmd.agi suvning sathi va nasoslar ishini kuzatib turish yuklandi- Shundan so'ng qiziqarli texnik yechimlarga ega Luj Igan elektromexanik robotlarning bir nechta avlodi paydo bo'ldi [Il. Keyinchalik mikroprotsessor texnologiyalarining rivojlanîshî natijasida elektromexanîk robotlar o'rnmi elektron robotlar egalladi. Shunday robotlardan ikkitasi xususida so'z yuritamiz, Birinchi robot «Universa1» Osaka shahrida (Yaponiya) butun dunyo kórgazmasida namoyish qilindi. Robot radio orqali beriladigan 27 topshiriqni bajarardi: u yuradi, boshi va qo'llarî harakat qiladi, musiqani tushunadi, uning ohangiga oȚnaydi va hokazo. Ikkinchi robot «Demonstrator» («Namoyish qiluvchi») Ukraina Fanlar akademiyasi institutlaridan birida bor, Bu robotning ichiga sunliy olmos ishlab chiqaruvchi laborałoriya qurilmasi joylaslîtirilgan. Robot oddiy grafitdan sun'iy olmos islllab chiqarish texnologiyasini ommabop qilib tushuntirib bera Olgan. Ma'ruza paytida robotning og'złga grafit parchalari solîngan, robot esa jag' i bilan uni ezgan va ko'p o'tmay uning o'zi maxstLs teshigidan tayyor bo'lgan olmos kristalni Olib bergan. Bu namoyish katta samara bergan. Yuqorida aytilgan fikrlarni umumlaslîtirib, shuni tasdiqlashimiz mumkinki, android va bironchi robotlar insonning harakat va ta'sir qilish sohasidagî imkoniyatlarini modellashtirishda birinchi urinish bo'lgan, Ular hozirgi zamon robotlarining asoschisi bóla olmadi. Bunga sababț ularda eng oddiy intellektning yo'qligidir. Bu nimada ifodalangan? Bu, birinclîidan, tashqi muhit bilan harakati o' rtasłda teskari aloqaning hamda tashqi o'zgaruvchan muhitga moslashish qobiliyatining yo'qligi bilan ifodalanadi. Bular mahorat bilan yasalgan oȚinchoqlar ediș ulaming harakati qaťiy edi- Masalanș «Nusxa ko' chiruvchi» android hamma vaqt oldindan belgilangan jumlalar to' plamidan birini yozardi. Agar uning siyohdonida siyoh bo'lmasa ham u sîyohdonga perosinî tłqîshni va qog'ozga pero bilan (perosîda siyoh bo'lmasa ham) yozishni davom ettirar edi- «Naychi» android esa, agar, uning nayi o' miga xuddi nayga o'xshash o Ichamda dumaloq yogŕoch qo'yilsa ham o' zining ohangini chalib berardi. Birinchi robotlar androidlardan deyarli farqlanmasdi. Ular o' Zlariga xos harakatlarni (tashqi muhit ta'siľida bo'ladigan harakatlarnĺ emas, balki topshiľiq signallari yordamidagi har xil ketma-ketlikdagi harakatlarni) bajaľardilar. Shunday bo'lsa ham, android va elektromexanik robotlarni yamtishga ketgan urinishlar zoe ketmadi. Bunday o 'yinchoqlarni yaratuvchilar antT01RMnorĺľodamga xos) harakatlarga mexanik o' xshatish imkoniyati to'g'risłdagi masalani íjobiy hal qilganlaľ. Bu ishlaming natijalari biomexanika (odam hamkati nazariyasi) rivojlanishida katta rol 09nagan, ya'ni insonlar uchun protezlar yaratishga imkon bergan. Androidlar qo*li inson toľnonidan yaratilgan birinchi manipulyatorlar sanalgan. Hozirgi paytdagi manipulyatorlar qanchalik mukammal bo'lmasin, Illaľ bilan mexaniklaming «Oltin asri»ning ajoyib ijodkorlari tomonidan yaratilgan manipulyatorlar orasida genetik c.ŕxshashlikni oson ko' rish mumkin. Shuni alohida qayd qilish kerakki, robot-andľoidlaming ijodkorlari hoziľgi zamon robotlari(1.5-rasm) paydo bolishi uchun imkon yaratganlar. Robotlarlarning avlodlari. Hozirgi mmon robotlari rívomanishning uch bosqichini bosib o'tdi [1-4 . Ularning birinchi avlodi dasíurlj robot/ar, ikkinchi avlodi - his qiluvchi robotlar yoki moslangan (adaptiv) robotlar, uchinchi avlodi esa intellektual robotlar deb ataladi. I)asľur/i rob0//arning xarakterli belgisi - bu ularning oldĺndan berilgan aniq harakatlarni bir xil tarzda takrorlay olishi- Bunday robotlar manipulyatorlar deb ham ataladi. Birinchi avlod robotlari turli xil sanoat tarmoqlarida qcŕllaniladi. Xususan, payvandchi-robot AQShdagi Ford avłomobil zavodida va «General motoľs» firmasłda, Yaponiya, AQSh, Frantsiya, Rossiya (Tolyatti shahri), Ozbekistondagi avtomobil zavodlarining konveyerlarida ishlayapti. Moskvada shunday komplekg ishlayaptiki, unda robotlar metall qirqadigan stanoklarga massasi 160 tonnagacha bo'lgan tayyor xom-ashyolarni yetkazib beradi. Robotlar Rigada tele-radio appaľaturatli, Saratovda — muzlaľkichlarni, Sankt>Peterburgda Toshkent shahľida — qishloq xcj jalik texmkasini, Asaka va Xiva shaharlanda yengil va Samarqand shahridagi avtomobil zavodlarida og'ir avtomobillarni tayyorlashda yordam berayapti. Birinchi 01'lod robotlaridan farqli o'laroq ikkinchi avlod robotlari, his qilish texnik a'zolar bilan (bularning ichida odamzodnikiga o'xshashlari ham bor, ya'ni sezish, eshitish, ko•rish) jihozlangan. Buning uchun robot axborotlarni aniq qabul qiluvchi va uzatuvchi qurilmalar bilan ta'minlanadi, shu qufilmalardan Olingan axborotlar robotlar uchun o' z harakatini to'g'irlashga imkon beradi. Bu axborotlar robotlarnmg tashqi olamni (ayľim hollarda odamlarga nisbatan juda to'laroq) idrok etishini ta'minlaydi [1-41- Ikkínchi av/od robotlari his qiluvchi yoki moslangan robotlar deyiladĹ Bunday robotlarning yechadigan asosiy masalasi - tashqi muhitdan kelayotgan axborotlar hajmini tezda qayta ishlash hamda izohlab berishdir. Ma'lumki, odamning his qilish a;zolari - bu miyaning qo'shimcha qismĺ hisoblanadi, IJlar yordamida nafaqat har xil axborotlar yig' iladi, balki qayta ishlanadi, filtrlanadi va shundan so'ng miya qobig'i t.włimlariga uzatiladi, XLIIosa qilib aytganda, his qłlish qobîlîyatîga ega bo' Igan robot țtashqi dunyoni sezadłgan a'zolari bilan birga) intellektțaql)nîng ąyrîm elementlarini Olishi anîq [1-4], B u avlod robotlarining birinchi vakillaridan biri o' ziyurar «Lunoxod-1» apparatidir. Bu apparat avtomatik planetalararo «Luna - 17» stansiyasi orqali Oyga Olib berildi. «Luna-17» stansiyasi Yerdan 1970 yil 10 noyabrda uchirilib, 1970 yil 17 noyabrda Oynîng «Yomg' irlar dengizi» rayoniga (koordînatlari: 350 harbiy uzoqlik va 380 17' shimoliy kenglik) qo'ndi, Ko' rish organi sifatida ikkita televizion kamera xizmat qilgan. Bu kameralar yurayotgan robotning oldîdagi ko' rinadigan oyning sathi uchastkasi(bir bo'lagi) tasvłrini tinimsiz yerga berib turgan, 1975 yilda Marsga amerika kosmik mboti «Viking» qóndinldi Taxmin qilish mumkinki, uzoq planetalarga ham birinchi bo'lib łakomillashgan robotlar qadam qoîyadi. «Lunoxod-l» va «Viking» yerdan boshqarilgan. Bu robotlardan yuz ming va millionlab kilometr narida operatorlar bo'lgan, ularning signallari orqalî robotlar harakat qilganlar. Ikkinchi avlod robotlari asosan inson hayotiga havfli l.uŕlgan ishlarni bajarish uchun qoî llaniladi, Masalan, atom reaktorlari atrofida, kosmik bo'shliqda, okean chuqurliklarida va shunga o' xshash joylarda. Bu robotlar texmk sezish a'zolari bilan talminlangan bo' lishiga qaramay, ulami intellektual(aqlli) robotlar qatoriga cło' shib bo' Imaydi. Robot sezish alzolari yordamida olingan axborotlarni odamga uzatadi, odam esa olingan axborotlar asosida robotnîng keyingî harakatlarînî boshqaradî. Masalan, yerdan turob operatorlar «Lunoxod - 1» va «Viking»laming harakatini boshqarishgan. Robot intellektual bólishi uehun u murakkab va doimiy Gzgarib turuvchi olamda o' z holati va yo'nalishini doimiy ravishda aniqlab turishi kerak. Uchinchi avlod robotlari (intellektual robotlar deb ataladi), birinchi va ikkłnchi avlod robotlarłdan farqlî o' laroq, ular anglash va o" zini anglashga shunday ega bo'lishi kerakki„ murakkab, chigal tuzilgan tashqi dunyoda ula.rning xulqi ma'lum bir maqsadga yónalgan xarakterda bólmogh lozim. Robotning anglashi deganda uning modellashtira Olish qobiliyati tushuniladi, ya'ni dunyoni o'zining xotłrasłda aks ettîrishî, tashqî muhit qonuniyatlarinî tahlil qilishi va hokazo, Robotning o'zini anglashi deganda, uning o'zini-o'zi muhit modelida aks ettirish qobiliyati hamda tuzilishiga va ishlashiga muhit talsiri qonuniyatlarini talllil qilishi tuslîuniladi [1-4]. Uchinchi avlod robotlari quyidagi tizimlar, ya'ni idrok qilish (qabul qilish), bilimlarni berish (ya'ni ularning ifodasi shaklinij, harakatini rejalashtirish va amalga oshirish tizimlari bilan jihozlanishi kerak. Robotning markaziy zvenosi bo"lib, bilimlar taklif qilish tizimi hisoblanadi, Bu tizim masalalami yechishda bilimlaflli toi plash, to' g' rilash ishlatishni amalga oshiradi. Bilimlarni namoyish etlSh robot qaysi sinf masalalarini yechishiga qarab tanlanadi ll 41. Robotlarlarning arxitekturasi Robot tashqi muhit bilan aloqani zining qabul qilish tizimi orqali amalga oshiradi. Bu tizimning pirovard — robotni o'rab Olgan muhitning holati modelini tuzishdir, Harakatni rejalashtirish va amalga oslurish tizimining asosiy maqsadi — qo'yilgan maqsadga erishish uchun tashqi muhitga ta'sir qiluvchi dastuliarm tuzish va ishlatishdir. RObot harakatini rejalashtirisll, bu qo' yilgan masalani yechish jarayoni kabidir, Reja yoki masalani yechish — bu harakatlarning ketma-ketligi boi lib, robotning hozirgi 1101atini zaro bogilangan muhit bilan) istalgan holatga o'tkazishdan iborat, Shunday qilib inte//eklna/ robot/ar arxitektumsi quyidagicha [1-41: E Bajaruvchi organlar; E Datchiklar; E IBoshqaruv tizimi; E Tashqi olam modeli; E Anglab olish tizimi; E Harakatni rejálashlirish tizimi; V Harakatni bajarish tizimi; Maqsadlarni boshqarish tizimi Hozirgi vaqtda intellekiual robotlar yaratilish t.ujsqichida, Yaratilishning yuqori bosqichi yuksak rivojlangan sanoat tannoqlariga ega Igan mamlakatlarda (AQSh, Gi arbiy Evropa, Yar.KM1iya hamda Rossiyada) kuzatilmoqda, Bu yuksak rivojlangan sanoat tarmoqlarida «ilmiy mahsulob> katta salmoqqa ega. Rossiya Fanlar akademiyasining hisoblash markazida o'ta harakatchan(chaqqon) robot yaratish ustida ish olib borilmoqda, Bu robot harita yordamida aniq joylarda os tkazish qobiliyatiga ega, Robotning rejalashtirish tizimi bir necha bosqichlardan ilR)rat, Birinchi bosqich haritada marshrutni belgilaydi, keyin bu marshrut ikkinchi bosqichda (hamkat vaqtida, ya'ni ko' Fish tizimidan axborot kelayotgan paytda) oydinlashtiriladi va s&nggi uchinchi bosqichda to@siqlami aylanib o'tish bo'yicha aniq yechimlar qabul qilinadi, Bir necha shunday robotlar yordamida katta masofada yo] o"tkazish mumkin, Robotning yurishi jarayonida begona to'siqlarni o' tish tajribasi ortib boradi va bu tajribani u radio orqali o" zining hamkasblariga uzatadi. 2, Robototexnikaning o'sish holati va sanoatda qo'llanilishi Paydo bo'lgan vaqtdan boshlab shu kungacha mavjud robotlaming IO foizga yaqini mashinasozlikda, 70 foizga yaqini esa mexanik ishlov berishdagi shtampovka va transport islllarida qo'llanib kelinmoqda„ Bunga sabab ushbu jarayonlarda juda ko'p sonli detalni olish va o'rnatish kabi oddîy operatsiyalar mavjud. Boshqa tarmoqlarda robotlarnî qo'llash uchun ularnîng konstruksiyasini mukammallashtirish kerak, 1985 yilda shtampovka va mexanik ishlov berishda qo'llaniladigan robotlar ulushi 60 foizgacha kamaytirilgan bo'lsa, yig'uv ishlarida esa 20 foizgacha ko'paytirildi. 1990 yilda yig'ish, payvandlash, buyash ishlarida qo'llaniluvchî robotlarni 33 foîzga yetkazish rejalashtirilgan edi. Ammo bu reaa amalga oshirilmay qoldi [1-4 Avtomobil zavodida yig'ma konveyer oldida odamlar qanday ishlayotganligini kuzatganmisiz! Uzunligi 'bir kilometrcha keladigan konveyer bo'ylab oldîn ax•tomobîl kumvi kela boshlaydi. Yo'l yo'lakay unîng har ikki tomonidan, tepadan aravachalarda, tmnspofiyorlarda yig'ish uchun dvigatellar; g'ildiraklarș boltlar, gaykalar, oynalar, o'rindiqlar, xullas, mashinaning barcha a'zolari birin-ketin tartib bilan kelaveradi. Kuzov o'nlab, yuzlab minglab uzel va detallar bilan mallkamlanib, bezatiladi, qarabsizki, har minutda bitta mashina tayyor, Avtomobil ketidan avtomobîl, Ulani juda ko'p odamlar - operatorlar yig'adi. Konveyerda ishlovchilarning hammasi ihtisoslashgan. Yig'ishning barchajarayoni kaťiy taqsimlanganł aloxidaaloxida operatsiyalarga bo'lingan. Har bir operatsiya bir, ba'zan ikki operatorga yuklangan, uni błr minutda bajarîlîshî hîsobga olîngan, «Minutda - avtomobil»- bu odam har minutda o'ziga topshirilgan operatsiyani boshlashi va tugatishi lozim, degan ma'noni anglatadi. Har minutda bittadan operatsiya. Ikki soat o'tgach, o'n minutlik tanaffus, keyin yana minutiga bittadan operatsîya bajarish davom etaveradi. Ming-mmglab kishilar mashina, stanoklar, konveyerlar qarshisida ełtadan kechgacha turib mehnat qilishadi- Bajariladigan ishning bir hilligi hizmatchini toliqtiradi, aksar, anchagina kuch sarf etishni talab etadi, Ishlab chiqarish jarayonlarining avtomatlashtirilishi kishilarni bir kator og'ir yumushlardan ma'lum darajada ozod qildi, Lekin bu amalga oshîrîlgan ishlar jamiyat talabini qondirish nuqtai nazandan nixoyatda kamdir. Mashinalar tobora murakkablashib bołyapti, ularni islllatadigan odam mehnati esa xali ham oddiyligicha, malakasizligicha qolmoqda. Ishlab chiqarish tobora mehanizasîyalashîb va avtomatlashtirilib borîlaverar ekan, bir hildagi, odamni toliqtiruvchi mehnat turlarł ortaveradi. Tajribali va bilimdon tokar bimn detalni yasashga kirishar ekan, u avvalo, ishga 110diy yondoshadi, stanokka xom ashyoni o'zi o'rnatadi, keskiclłni o'zi charxlaydi, hullas, hamma ishini o'zi bąaradî va mxoyat qo'ling o'rgîlsin detalnî yaratadi, Albatîa, bunday malakali tokar, hamma vaqt qadrlanadi- Biroq son sanoqsiz ortib borayotgan mashinalaru avtomatlardan ham mana shunday ishlash talab qilinadil boshqacha aytganda, hamma qiziqarli yumushlar mashinalarga, bir xil, zerikarli ishlar esa odamlar zimmasiga tushmoqda. Modomîki, odamnîng ishtîrokisîz hilma hil murakkab va aniq islllarni bąaradigan mashina yamtilayotgan ekan, uni yana bir qator moslamalar bilan jihozlab, zimmasiga yana boshqa vazifalami yuklash mumkin emasmikan? Masalan, aytaylik, mashina o'ziga-o'zi avtomatik ravishda xizmat qilsazagatovkani o'zi stanokka o'rnatsa, tayyor mahsulotni olib joyiga ko'ysa. Nima uchun mana shunday o'ziga-o'zi xizmat qiladigan mukammal mashina yaratish mumkin emas? Mashinalar, stanoklar, turli moslamalarni ishga tushirish, yig'ma operatsiyalarni amalga oshirish ishlari ko'pchilik kuchi bilan bajarilganda sodda va oson ko'rinadi. Vaxolanki, xuddi shu ishlarni an'anaviy usul va vositalar yordamida avtomatlashtirilsa avtomatlashtirish sistemasi murakkablashadi, shuningdek, nixoyatda tor, faqat bir hildagi mahsulotni tayyorlashga moslashib qoladi. Oqibatda mashinaning universalligi cheklanadi, qolaversa, bunday mashinani ishlab chiqarjshjuda qimmatga tushadi. Mashinalarni boshqarish operatordan ziyraklik, chaqqonlik hamda muayyan malakani talab qiladi. Uning ishini avtomatlashtirish uchun odam o'rnini bosa oladigan butun bir maxsus avtomat va robotlar yaratish Iozim bo'ladi. Ko'pgina ishlab chiqarish jarayonlari bir necha marta qaytariladigan turli operatsiyalar yig'indisidan iboratdjr, Davriylikni mashinalashtirilgan, avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishning qonuni deyish ham mumkin. Robot ham boshqa avtomatlar singari hamisha qaytarilih turadigan vazifalarni bajarish uchun moslashlirilgan„ Shu jixatdan robot boshqa barcha mashinalarga o'xshaydi. Ayni vaqtda sanoat roboti turli maqsadlarga mo'ljallangan universal sistemadir, Undan turli stanoq va mashinalami ishlatishda, turli texnologik jarayonlarni boshqarishda foydalanish mumkin. Dasturli boshqarish sistemasi bilan jixozlangan sanoat roboti, boshqa mashinalar singari, dasturli boshqariluvchi avtomatik manipulyator deb yuritiladi- Robotning ishchi organi - harakat qiluvchi va yumush bajaruvchi mexanik qo'li odamning qo'liga o'xshaydi- Mana shunisi bilan u boshqa avtomatlardan Tarqlanadi va odam operator faoliyaliga yaqinlashadi. Seriyali ishlab chiqarilayotgan robotlar ishchi parametrlarini tahlil qilish yo'li bilan hozirgi zamon sanoat robotlarining ilmiy texnikaviy darajasi xaqidagi tasavvurga ega bo'lish mumkin, Eng mulum ishchi parametrlarga yuk kostaruvchanlik, boshqaruv turi, harakatchanlik darajasi, harakatlanish tezligi, pozisiya olish aniqligi, uzatgichlar ko'rinishi, ishonchlilik, tannarxi, og'irligi, gabaritlari va hokazolar kiradi, Sanoat robotlarining tezkorligi yetarli emas, Chet ellarda va bizning mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan robotlarning nisbiy taxlili shu narsadan dalolat beradiki, bizning mamlakatimizda robotsozlik umumiy yo'nalishlar va talablarga mos tarzda rivojlanib bormoqda, 1985 yilda Moskvadagi «Sokolniki» da «Robotokomplekslar 85» ko'rgazmasi namoyish etildi. Bu ko'rgazmada eng murakkab operatsiyalarni bajara oladigan hozirgi zamon sanoat robotlari namoyish etildi. Ko'rgazmada Bolgariya, Chexoslovakiya, AKSh, Angliya, Avstriya, Yaponiya, Finlyandiya, Fransiya, Germaniya Federativ Respublikasi, Shvetsiya, Shveysariya kabi mamlakatlardan keltinlgan ikki yuzdan ortiq firma stendlanda robotlarning ayrim modellarigina emas, balki ular yordamida bunyod etilgan robototexnologik komplekslar, epchil islllab chiqarish modullari va sistemalar ko'rsatildî, Masalan, Germaniya ekspozîsîyasîda plastmassa va metalldan detal tayyorlaydigan robototexnologik kompleks bilan, Bolgariya ekspoznsîyasida tokarlik stanoklari va ishlov berłsh markazlariga hizmat ko'rsatuvchi robotlar bilan tanishish munikin buldi, Ayniqsa, Chexoslovakiya ekspozisiyasida namoyish etilgan payvandlash uchun mo'ljallangan robototexnologik kompleks ko'rgazma ishtirokchilarida katta qizîqish uyg'otdî, Finlar olib kelgan ekspozîsiya ham turli xildir. Jumladan, Nokia firmasi stendida ko'rish qobiliya tiga ega bo'lgan robotli avtomatik sistema bilan tanishish mumkin edi. Avstriya ekspozisiyasida yuklash tushirish qobiliyatiga ega bo'lgan robot, Yaponiya ekspozisiyasida «Sanko seyki» firmasida tayyorlangan bo'yash operatsiyasîni bajara oladîgan, metallurgiya mahsulotini nazorat etishga oid operatsiyalami amalga oshiła oladigan robotlar namoyish etilgan edi. Ko'rgazmada ilmiy texnik simpozium bo'lib, unda turli mamlakatlar mutaxassislari robototexnikaning bundan keyingi taraqqiyoti muammolarini taxlil etdîlar, Matbaachi roboti elektron sanoatida andoza asosida Chop etish jarayonini avtomatlashtirishga mo'ljallangan- Ushbu robot o'zini olzi zagatovkalar bilan ta?min etib, Chop etiluvchi platalarga turli xil rasmlaflli bosadi va tayyor mahsulotnî konveyerga ollb qo'yadi. Operatsiyalar programmalashtîrîlgan bo'lib, ish unumdorligini keng miqyosda rostlash mumkin. Matbaachi robotnł qo'llash sog'liq uchun zarar bo'lgan zonadan operatorni bo'shatish imkonini berdi. «Silikat» ilmiy ishlab chiqarish birlashnłasida yaratilgan robot besh kishini og'ir qo'l mehnatîdan xalos qildî. Odatda qo'lda bąjariladigan ish jarayoni g'îshtni xumdonga joylash uchun uni vagonetkalarga tax-lash shu robotga topshirildi. Bundan avtomatlar mamlakatdagi bir qancha g'isht zavodlarida muvaffaqiyatli qo'llanilmoqda. Biroq birlashma mutaxassislari mashxur Sankt-Pełerburg sxemasini shunchaki takrorlaganlari yo'k, balki uni ancha takomillashtirdilar. Toshkentda yaratilgan robot îxchamroq, unîng pnevmo tutkich «qo'llarî» puxtaroq ishlaydigan bo'ldi. Bir soat ichida u besh mingta glishtni taxlab beradi, Robotning sanoat varianti Toshkentdagi qurilish, materiallari eksperimental zavodida sinovdan o'tgan. Respublikadagi zavodlarda g'ishl hali ham nam loydan tayerlanmoqda„ Bunda qolipdan chiqqan g'isht ancha yumshoq bo'ladi, avtomat unga zarar yetkazishi mumkin. Yiliga 20 młllion dona g'ishtni nimquruq, płesslab beradigan Yalang'och liniyasida esa ish boshqacha. Shuning uchun birinchi robotni shu yerda ishga tushirilgan, 1980-1985 yillar mobaynîda Toshkent traktor ishlab chiqarish birlashmasi zavodida beshta robotlashtirilgan texnologik komplekslar (RTK) yaratilib, ishga tushirilgan: 1. Kichik hajmdagi korpus detallariga islllov beradigan RTK. Bu detallarning vakili qilib 102B kmnning korpusi qabul qilingan. Bu liniya 3 ta raqamli programma bilan boshqarîladîgan 2R135F2 modelli parmalash stanogi, NT300 modelli tokar yarim avtomatdan, 20135 stanogidan va 2 ta RB 231 robotidan tashkil topgan. 2, Alyumin qopqoqlarining uch tuviga ishlov beradigan Jiniya, 2 ta IN713 modelli stanoklardan, 2G175 modelli burg'ilash stanogidan va RB 231 robotdan tashkil topgan, Shlisali vallarga ishlov beradigan kompleks liniya bitta MR71 modelli stanokdan, 2 ta raqamli programma bilan boshqariladigan tokarli 1717FZ stanoklardan, 2 ta MSh300 T shlıseiokarli stanoklardan va 2 ta R505 robotlardan tashkil topgan, Shponkali pazli va arikchali vallarga islllov beradigan liniya MR71M modelli frezerli markazlovchi stanokdan, 2 la raqamli programma bilan boshqariladigan 1713FZ tokarli maxsus stanokdan va 2 la R505 robotlardan tashkil topgan. Shponkali va ariqchali vallarga kompleks ishlov bemdigan liniya 2 ta MR71M fıçzerli markazlovchi stanoklardan, 2 la IN713 tokarli stanokdan, 2 la maxsus stanoklardan va 3 ta R505 robotlardan tashkil topgan, Bu liniyalar mustaqil ishlab chıqarish stıukiura birligini tashkil qiladigan yagona uchastkaga biriktirilgan. Hammasi bo'lib bu liniyada 14 ta robot, 24 ta stanok bor. Korxonalarning muvaiTaqiyati, uning ekonomikaga, jamiyat turmushining hamma sohalariga şamarali ia'siri faqat ilmiy hodimlarning kuch g'ayrailari bilangina ta'minlanishi mumkin enws, albatia, Halq xo'jaligi uchuıı benixoya katta ahamiyatga ega boşlgan bu jarayonga ijtimoiy ishlab chiqarishdagi, xo'jalik mexanizmining hamma buginlaridagi barcha xodimlarni jalb etish 10bora katla ahanıiyat kaşb etmoqda, Komanalar tamqqiyoti xo'jalik faoliyati uslubi va metodlarini tubdan o'zgartirishlli, qolonqlikka qarshi keskin kurash ölib l.wrishni, faııga chinakam xurmat bilan qarashni, ran axllari bilan hammaslak bo*lib ish yurilishni ıaqozo etadi, Islılab chiqarish bil'lashmalari va korxonalarining hamma raxbarlari bu talabning nechog'li muhimligini to'la-to'kis anglab olganlaricha yo'q- Tugallaııgan ilmiy tadqiqot ishlari qoniqarsiz joriy etilayotganini, ilmiy muassasalar va oliy o'quv yurtlari bilan xo'jalik sharınomalari luzishga xafsalasizlik bilan qaralayotganinj, institullar va oliy o'quv yurtlari bazasıda tarmoq ilmiy tadqıqoi laboratoriyalarini tuzishdan bosh toılilayotganini, korxonalarda tajriba eksperimental baza vujudga keltirish istagi yo'qligini ko'ısatuvchi fakılar mana Keyingi vaqtlarda robot, robotlashtirilgan kompleksim, epchil aviomatlashtirilgan sistemalami korxonalarda qo' ash hayot taqçwnsi bo'lmay, 1110daga aylanib qolish xolatlari ham uchrab turibdi. Robot, robotlashtirilgall komplekslar, epchil avtomlltlashlirilgan sistemalar, eng avvalo, har tomonlama la,xlil Clib elliqilgan korxonalar sharoilida, ishonchli va yuqori unumdor uşkunalar asosida bunyod etilishi va joriy etilishi kerak„ Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, o'z navbatida, avtomailashtirilgan Ioyihalash sıstemasinı epchil avtomatlashtirilgan sistema bilan birgalikda olib borish vazifasini qo'yadi. Avtomatlashtirilgan Ioyihalash sistemasini ishlab chîqish korxonani hozîrgi zamon hisoblash texnłkasî bilan jîxozlash va shu asosda programmalar bilan ta'minlashdan iboratdir- Ilg'or texnologiyaga asoslangan epchil avtomatlashtirilgan loyixalash sistemalarini bunyod etish nazariy tadqiqot bilan ishlab chiqarishni birgalikda qo'shib olib borishni taqozo etuvchi murakkab muammodir. Shu narsanî ishonch bilan aytîsh mumkinkî, kibernetik metodlarnîng keng joriy etilishi ilmiytexnika taraqqiyotining bosh yo'llanmalaridan biri bo'lib qolmoqda. Kibernetik metodlaming eng muhimi modellashtirishdir. Konstruktorlar biron bir mashinani kurislîdan oldin uning xarakteristikasini har Nil modellarda o'rganib chîqishadî, Matematika tilida tenglamalar yordamida turli xil obyektga tegishli jarayonlarni bayon etib, raqamlarda ifodalangach javoblarga ega bo'lish mumkin. Tadqiq etilayotgan jarayonni bu tarzda bayon etish matematik modellashtirish deb ataladi. Hozirgi zamon tadqiqot ishlarida qo'llanilayotgan matematik modellar shunchalîk murakkabki, ularni zamonavîy yuqori unumli kompyuterlarsiz taxlîl etib bo'lmaydi. Tadqiqotchilar obyektda sodir bo'layotgan jarayonlarni matematik modelda qayta-qayta tekshirib ko'rib, jarayonning xolati xaqida to'liq ma?lumotga hamda konstruksîyanîng eng maqbul variantini Ioyixalash va samarali boshqarish imkoniga ega bo'ladilar, Matematik modelni joriy etish tarixi yadro energiyasi va kosmik fazoni egallashdek yuksak muammoni hal etishdan boshlangan. Hozirgi kunda ana shu metodlarnîng amaldagî muxim tatbiq texnologik jarayonlarni boshqarish, robotlashtirilgan kompleks va epchil avtomatlashtirilgan sistemalarni ishlab chiqish muammolarini keltirib chiqarmoqda Hozircha matematik model ko'proq fizikada mukammal qo'llanib kelinmoqda. Galiley zamonidan boslllab fizika fani aniq ran sifâtida taraqqiy eta borih, miqdoriy hisob kitoblar amalga oshirila boshlangan, Tabiatdagî xar bir qonun formula bilan ifodalanib, aniq miqdoriy Ilisoblar olib borilsagina fizik qonun ko'rinishida tan olinadi, Boshqa ayrim fanlar hali bu darajaga yetishganlari yuq, shuning uchun ham ularnîng gurkirab o'sishî boshi berk ko'chaga kirłb qolmoqda, Młsol uchun texnologik jarayonni boshqarish, robotlashtirilgan kompleks, epchil avtomatlashtirilgan sistemalami olaylik. Texnolog va mashinasozlarning beqiyos katła mehnatini e'zozlagan holda, shu narsani kaťiy e'tirof etish kerakki, mashînasozlik texnologîyasi fani xalî anîq va miqdorîy hîsoblarga ega bo'lgan fan qatoridan o rin olganicha yo'q. Metallarga islllov berish, texnologik jarayonlarni boshqarish, rObotlaShtirilgan komplekslarni, epchil avtomatlashtirilgan sistemalami bunyod etish muammolarning taraqqiyot qonuniyatlari xali to'liq tarzda tenglama va formulalarda aks ettirilganicha yo'q. Bunda ko'pchilik tadqiqotchi va injener, texnik, olimlar hisoblash texnîkasîni ayblaydilar. Vaxolankî, buning asosiy sababî hisoblash mashinasigina emms, balki hayotiy matematik modellaming ishlab chiqilmayotganligidir, Shuning uchun ham matematik modellarni ishlab chiqishni hayot taqozo etmoqda. Ko'pîncha matematik modelni ishlab chiqib, uning asosida hisoblash tajribalarinî olib borish matematiklar vazifasi degan mulohazłnî eshitish mumkin. Model va tenglamani mutaxassischalik yaxslli tushunadigan odam kam bo'lsa kerak. Har bir mutaxassis 0'z soxasidagi jarayonlarni bayon etishda tajriba manti qidan tulik foydalanishi zarur. Ushbu muammolar to'lig'incha pochta xizmatiga ham taaluqlidîr. Matematik, fizik, kimyogar, biolog va texnolog bilan hammaslak bo'lib ish yuritgandagina eng yaxshi model yaratiladi, ular bir- birlarini yaxshi tushunishlariî umumiy til topishlari kerak, Shuning uclîun hozir texnika kibernetikasi, medisina kibernetikasi, qishlok xo'jalîk kibernetikasi, kîmyo kibernetikasî, maslunasozllk kibernetikasi va hokazo iboralami eshitish mumkin. 0'rta maktablarda, lisey va kaSb-xunar kOllejlarida oliy o'quv yurtlarida, malaka oshirish kurslarida kibernetik metodlarni, kompyuterlashlirish masalalarini chuqurroq o'rganishga da?vat etilayotganligining sababi ham ana shLłndadir: Pochta xizmati jarayonlarini Chuqur taxlîl etłsh va unîng matematlk modellarînî yaratish navbatdagî vazifalardan biridir. Robotlashtirilgan kompleks va epchil avtomatlashtirilgan sistemalarni keng joriy etishni intensiv yo'ldan olib borish uchun qanday tadbirlarni amalga oslîirish Birinchidan, lisey va kasb-xunar kollejlarida, oliy o'quv yufilarida, malaka oshirish institut va kurslarida kompleks mexanizasiyalash va avtomatlashtirish, robotlashtirish, elektronika kabi mutaxassislikka bo'lgan e'tiborni kuchaytirish, o'quv .jarayonlarînî bevosîta ishlab chiqarish bilan bog'lab olîb borish kerak', Ikkinchidan, korxonalarda, loyixa konstruktorlik byurolarida, institut va uning filiallarida rahbar hodim, ya'ni bosh injener, bosh texnologł bosh konstruktor, bosh mutaxassis boshchiligida maxsus gurux, bo'liîîî va laboratoriyalar tashkil etislv, Uchinchidan, korxonalardagi texnologik shatt-sharoitnî taxlil etish uchun tavsiyanomalar ishlab chikishga mo'ljallangan regional va xududiy guruxlar tashkil etish; To'rtinchidan, maxsus robot, robotlashlirilgan komplekslanłi yaratish, sinash va takomîllashtirish bo'yîcha tajriba eksperimental sexinî qurîsh va ishga tushîrish; Beshinchidan, tayyor robot va manipulyatorlarni kemkli uchastka va sexlarga o'rnatib, ularni ishlata bila oladigan mutaxassislarni tayyorlash; Oltinchidan robotlar, robotlashtirilgan komplekslar, epchil avtomatlashtłrilgan sistemalarnî matematlk, o'xshash modellarłni ishlab chîqish bilan shug'ullanadigan ilmiy laboratoriyalar tasllkil etish. Ana shu tadbirlar muvaffaqiyatli amalga oshirilgandagina halq xo'jaligini rivojlantirishning intensiv yo'liga o'tib olish mumkin, 3. Robototexnikaning bugungi kundagi holati Hozirgi kunda xorijiy mamlakatlarda robotlarni ishlab chiqish va tayyorlash bilan ikki yuzga yaqin firma shug'ullanib kelayapti, jumladan Garbiy Yevropadagi 90 ga yakîn firmada 170 mingga yakîn robotlar ishlab chiqîlgan, Cheî el mamlakatlari robotlar ishlab chiqarishga 1990 yilgacha, bo'lgan davrga katta kapital mablag' ajratishgan edi. Masalan, AQSh va Yaponiya 1981-1986 yilda 0,5 va I milliard kapital mablag' ajratgan bo'lsa, 19g6-1990 yilda har bir mamlakat 2 milliardga yakin dollar ajratgan. Hozirgi vaqtda bitta robotning tannarxi 4 ming dollardan 200 ming dollargacha, Robotlarni ishlab chiqarîsh va bunyod etish bo'yicha Yaponiya birinchi o'rinni egallab kelmoqda, Dunyodagi mavjud robotlarning 38 foizi Yaponiyaga ,25 foizi AQShga, 22 foizi Fransiyaga to'g'ri keladi. Germanîya Italiya, Fransîya, Angliya va boshqa mamlakatlarda ham sanoat robotlarini ishlab chiqarish rivojlanib bomłoqda. Sanoat robotlarini ishlab chiqarish bo'yicha dunyoda Yaponiya birinchi o'rinni egallashining asosiy sababi sanoat robotlari bilan shug'ullanuvchi firrnalarga katta kapital mablag'lar ajratilganligidadir. Agar bu sohaga 1969 yilda 0,4 milliard yen ajratîlgan bo'lsa, 1976 yilda 15 nullîard, 1977 yilda 18-20 millłard yen ajratilgan, Sanoat robotlarining bozor narxi 1977 yi da 100 milliard yenni tashkil etgan bo'lsa, 1985 yilda 260 milliard yenni tashkil etgan. AQSh, Germaniyada ham sanoat robotlarini ishlab chiqarish uchun katta kapital mablag'lar avatîlmoqda. Sanoat robotlarinîng bozor narhi. AQShda 1977 yilda 50 million dollarni tasllkil etgan bo'lsa, 1985 yilda 1.400 million dollami tashkil etdi. Yaponiyadagi asosiy va yordamchi operatsiyalanłi mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishga oid vositalarni uch guruxga bo'lîsh mumkin: operator yordamida boshqariladigan manipulyatorlar; oldindan belgilangan dastur asosida ishlaydigan va qayta sozlanmaydigan avtomatik manipulyatorlar; dastur bilan boshqariladigan va avtomatik tarzda qayta sozlanadigan sanoat robotlari, Bundan robotlar, o'z navbatida, siklli va raqamli dastur bilan boshqariladigan robotlarga bo ' linadi, Yapon robotsozlari sanoat robotlarini maxsus texnologik maqsad bo'yicha ishlab clîiqatadilar. Hatto universal sanoat robotlari buyurtmani talab etgan qo'shimcha qismlar bilanjîhozlanadi. Juda ko'p jahon firmalari Yaponiya islllab chiqarayotgan sanoat robotlariga qo'shimeha talablar qo'ymokdalar, jumladan, rolN)tlar baxosini kamaytirish, konkret operatsiyalarni bajara oladigan va gruppa robotlarni kompyuterlar orqali boshqara oladigan qurîlmalarni ishlab chîqarłsh, robotlarnîng epchll ko'llanni tayyor lash, robotlarni kemkli pozisiyaga sunb ko'ya bilish; robotla.rning xotiła hajmini oshirish, boshqanłv słstemasi va ayrim qismlar ishonchliligini oshirish, robotlarda rangni, predmetlar holati va shaklini aniqlash; sanoat robotlari turlarining texnikaviy xarakteristikasini standartlashtirislv, avtomatlashtirilgan omborlar îshlab chîqarłsh uskunalari bilan bog'langan komplekslarnî ishlab chiqish; robotlar yordamida buyumlarni joylash va taxlash ishlarini bajarish va hokazolar. AQShda ishlab chîqanlayotgan dasturli birinchî avlod robotlarining umumiy qimmati 1977 yilda 33 million dollarni, 1985 yîlda esa 370 million dollarni tashkil etgan. AQShda sanoat robotlarining uch xil ko Irinishi seriyali ishlžib chiqarilmoqda: • tik oyoqda turîb ishlaydîgan odamni almashtira oladigan robot (ish zonasi 10 va undan katta); • ostirib ishlaydigan odamni almashtira oladigan robot (ish zonasi I - 1,2nŕ);• eng aniq yig'uv va o'lchov operatsiyalarini bajaradigan robot (ish zonasi 2000 yilda borib sanoat robotlarining umumiy soni 45000 donani tashkil etdi G'arbiy Yevropa mamlakatlari sanoat robotlari. G'arbiy Yevropada birinchi sanoat roboti 1963 yilda Shveîsîyada tayyorlangan. 1973 yilda Shvesiyada 200 dan ortiq sanoat robotlari ekspluatasiya qilingan- Shvesiyada hammasi bo'lib sanoat robotlarini islllab chiqa rish bilan sakkizta firma band bo'libl 900 taga yakin sanoat robotlari ishlab chiqarildi, ularning 300 ta dan orłigi Shvesiya zavodlarida ishlatllmokda, Shvesiya bir million axoli jon boshîga tugri keladigan robotlar soni buyîcha bîrînchî urinda turadî. Bu kur satkich Yaponiyada 19ga, AKShda 7 ga tengdir, 1980 yil ning oxirida Fmnsiyada 500 ga yakin, Italiyada 400 dan ortik, Angliyada 371 ta, Germaniya Federativ Respublikasicla esa 1 133 ta sanoat roboti ekspluatatsiya kilingan. 1981 yil may oyida Angliyada birînchi marła robotlashtîrîlgan va avtomatlashtirilgan yig'uv uskunalari buyicha ko'rgazma o'tkazildi, Parallel tarzda yig'uv ishlarini avtomatlashtirish bo'yicha ikkinchi Halkaro konferensiya o'tkazildi. Bu konferensiyada Angliya, AQSIÎ, Germaniya Federativ Respublîkasida yig'uv ishlarini avtomatlashtîrish, yig'uv mashinalarini konstruksiyalash, programma asosida ishlaydigan manipulyatołiarga qo'yiladigan tałablar muxokama etildi. Angliyada 180 ga yaqin firma sanoat robotlaridan foydalanadi. Sanoat robotîning o'rtacha bahosî 25000- 50000 funt sterlîngdîr, Shvetsîya sanoat robotlari mayda seriyada ishlab chiqarîshda yuqorî unumdoflikni ta'min etish uchun ko'pincha kampyuter bilan jihozlangan bo'ladi. Robot kampyuter bilan aloqada bollib, raqamli programma bilan boshqariladigan stanok o'rtasiga joylashtiriladi va undan detallarni yuklash, tushirishda bir stanokdan îkkmchi stanokka uzatîshda foydalamladi, Avstraliyalik mutaxassislar qo'y yungini Olish jarayonini robotlarga havola etdilar, Elastik tutqichlar qoȚni osoyishta ko'tarib, elektr qaychili manipulyator tagiga qo'yadi. Hozircha robotlar insonga nisbatan to 'rt marła sekin ishlasalar ham, biroq kun bo'yi to'xtamay îshlash qobiliyatîga egadîrlar, Ilmiy texnika inqilobi o'ziga xos muammolarni keltirib chiqa.rmokda, shulardan eng asosiysi Ijtimoiy muommola.rdir, Ishlab chiqarishda yangi texmka va texnologîyalar qo'llanmokda, AQSh, Yaponîya, Germaniya va G'arbîy Yevropaning boshqa mamlakatlari korxonalarłda robotlar odamlar o'rnini egallamokda. Odamlarchi? Ko'pchilik xollarda ishsizlik namoyon bo'lmoqda Ilmiy texnika taraqqiyoti mehnatga layoqatli aholining AQShda 8,5 roizi va G'arbiy Yevropada 1 1 roizini boshqa ishga o'tishiga sabab bo'lmoqda qolłshiga sabab bo'lmokda, Sosîologlar nuqtaiy nazaricha, avtomatlashtirish oqibatida sodir bo'layotgan ishsizlik muammosini ham xal etish kerak. Keyingi vaqtlarda g'arb matbuotida ilmiy texnika taraqqiyotining ijtimoiy oqibatlari bilan kurashishning yangi yo'li zo'r berib qidirilmoqda. Sanoatda yo'q qilinayotgan îshchi o'rinlariga maishîy xizmat ko'rsatish sohasida joylar tayyorlanayapti. Vositalari yangi ish joylarida sanoatda qisqartirilgan ish joylariga qaraganda kam haq to'lanishi haqida łom mim demadilar. Yaponiya sanoat kompaniyalari korandalikni qo'llab kelmoqdalar. Ya'ni, ikkinChi datajali ishchilardan vaqtinchâlik islîlarda roydalanmoqdalar. Tajriba orttirish uchun misol va topshiriqlar. l- topshiriq. Nazariy qismni va B/B/Bjadvalini to'ldirish, B/B/B texnikasini qo 'Ilash bo 'yicha ko 'rsatma. Mapruza rejasiga mos hołda 2-ustunni to'ldiring. Oylang, juftlikda hal etîng va javob berîng, ushbu savollar boȚicha nimani bilasiz, -3-ustunni to'ldiring, O'ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar boS'icha nimani bilish kerak, 4-ustunni to' Idiring, Ma'rumnî o' qîng va materiallar bilan tanishîng, 5-ustunni to'ldiringł B/B/B advali (Bi/uman Bilishni hoxl man Bilib oldim
2-topshiriq. "Bilib oldim'l ustuni asosida "Tľ jadvalini to' Idirish. Nazariy
18-ma'ruza uchun adabiyotlar Opncl)T0110B M., Bemłypuołț T.0., XC"KHMałoga r., ”9Kc1łepr cncłețła.uap” TołlIKeHT — 1991", 60 6, 2, Pacce,'l C., Hopgvłr HCKYCCTBeHHbIîî CogpeMeHHblîî Iłonxon 2-e / Afiîfical Intelligence: A Modern Approach 2. 2007, 1408 C. ISBN 0-13-790395-2. 3, EOpeB11t1 E.HI OCHOBb1 POÔOTOTeXHHKH. 2-e HgA-BO] EXBIlemôypr. 2005, 416 c. ISBN 5-94157-473-8. 4, BacnnełđK0 H,B., K,A., [IOHOMapëB 13,11. CMOJIJĐH A,łO. OCHOBb1 poÔOTOTexHHKH / Fundamentals of robotics, H3A-BO: PACKO-T0McK. 1993. 470 C. ISBN KOA 5-88276-044-5-K,B. 18-ma'ruza uchun o'zini-o'zi tekshirish savollari l, Android nima? Hozirgi zamon robotlarining rivojlanish bosqiclîlari. Uchinchi avlod robotlari qanday robotlar hisoblanadi. 4, Robototexnîkanîng o' sish holati. 5, Robotlashtirilgan kompleks va epchil avtomatlashtirłlgan sistemalarni keng joriy etishni intensiv yo'ldan Olib l.ujrish uchun qanday tadbirlarni amalga oshirish zarur? 6, Robototexnikanîng afmllîklari 7, Qaysi davlat Sanoat robotlarini islllab chiqarish bolyicha yetakchi? 8, G'arbiy Yevropa mamlakatlari sanoat robotlari 9. Robototexnikaning bugungi kundagi holatiga misollar keltiring IO G'arbły Yevropa mamlakatlari sanoat robotlari keltiriyotgan foydasi qanday. 18-ma'ruza uchun test savollari I. Nechanchi asť mexanikaning «OItin asr»i bo'lgano XVIII; XVIII-XIX', e) XIX, 2, «Android» zining ma'nosi nima? Erkak, er; Sun'iy(mexanik) odamchalar; Intellektual; e) Sun'iył Dunyoda birinchi robot qachon va kim tomonidan yaratilgan? 1927 yilda amerikalik muhandis Dj.Vens1i', 1920 yilda Karel Chapek; 1927 yilda Karel Chapek; e) 1920 yilda amerikalik muhandis Dj- Vensli- Hozirgi zamon robotlari rivojlanishining ikkinchi bosqichini ko'rsating? His qiluvchi robotlar; Dasturli robotlar; Intellektual robotlar; Sun'iy odamchalar- Hozirgi zamon robotlari rivojlanishining uchinchi bosqichini koșrsating? Intellektual robotlar; His qîluvchi robotlar; Dasturli robotlar; Sun'iy odamchalar. Hozirgi kungacha mavjud robotlaming necha roizi maslîinasozlikda qo'llanîladi? 400/0. Qaysî davlat Sanoat robotlarini ishlab chiqarish bo'yicha yetakchi? Yaponiya; Germaniya-ș Angliya; AQSH. R G'arbiy Yevropada birinchi sanoat roboti qaysi davlatda yaratilgan? Shvetsiya-ș Italiya; Anglîya; e) Germaniya. 1980-1985 yillar mobaynida Toshkent traktor ishlab chiqarish birlashmasi zavodida nechta robotlashtirilgan texnologik komplekslari yaratilgan? Robotlashtirilgan va avtomatlashtirilgan yig'uv uskunalari IN)'yicha ko'rgazma błrłnchî marta qayerda bo'lib o'tgan? 1981 yil, Angliya; 1985 yil, Rossiya; 1977 yil, AQSH•, e) 1980 yil, Fransiya. Download 330.72 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||