19-amaliy mashg`ulot Mavzu: Rabdovirus (quturish). Oits, entero-, neyroviruslar

19-amaliy mashg`ulot

Mavzu: Rabdovirus (quturish). OITS, entero-, neyroviruslar

(poliomielit).

1. 
   OITS virusining tuzilishini ayting.
   

OITS virusi markazida genomdan tashkari tashki kobig ostida joylashgan r 18 va virus RNK si va kayta transkriptazasini urab turuvchi oksillar xam joylashgan. Virionning tashki kobigi 41 oksilldan iborat bulib, ikki kavatli membranadan tashkil topgan.

OITS virusi kupgina tashki muxit omillariga chidamlidir. U xona xarorati nam xolatda 15 kungacha, xarorat 37⁰S ga kutarilganda 11 kungacha, 56⁰S gacha kutarilganda esa 3-4 soatgacha uz yukumlilik xususiyatini saklab koladi. 70⁰ li etil spirti eritmasi, 0,5% li natriy gipoxlorit yoki 0,5% li nonidenti detergenti eritmalari ta’sirida 1 minutda xalok buladi. Bundan tashkari 0,2% li v-propiolakton, 1% li glyutar aldegid, atseton va metonalning 1:1 nisbatidagi aralashmalari xam virusga kuchli xalokatli ta’sir etadi. Odam terisining yuzasida bulsa, organizm va bakteriyalarning ximoya fermentlari ta’sirida tezda emirilib ketadi.

Epidemiologiyasi: OITS da infeksiya manbai bu-bemorlar va virus tashuvchilardir. Ayniksa virus tashuvchilar epidemiologik jixatdan kuchli xavf solishadi, chunki ular virus bilan ifloslanishning birinchi boskichida amaliy jixatdan soglom bulishi kasallik alomatlari umuman sezilmaydi. SHunga karamasdan ular kuzgatuvchini tashki muxitga chikarib turishadi. Kasallikning yashirin davrida xam (davomiyligi 3-5 yildan 8-10 yilgacha) garchi u xar xil bulsada, shu xolat kuzatiladi.

2. 
   OITS kasalligining yuqish yo’llari, kasallik davrlarini ayting.
   

Gomoseksualistlar infeksiyani jinsiy yul bilan, narkomanlar esa parenteral yuli bilan (kon orkali) tarkatadilar. Eng muxim yukish yuli jinsiy kontakdir. Gomoseksualistlar aktiv va passiv buladilar. Ularning ikkovisi xam OITS ni tarkatishda katta xavf tugdiradilar. Eng xatarlisi shundan iboratki, bitta gomoseksualistning juda kup mijozlari buladi. Bundan tashkari gomoseksualist biseksualist tarzida xarakat kilib, OITS ni uz oilasiga tarkatishi xam mumkin.

Giyoxvand va spirtli ichimlikni sumste’mol kiluvchi yoshlar axlok va odob koidalariga rioya kilmay pala-partish e’tiborsiz duch kelgan bilan betartib jinsiy aloka kilish yuliga utadilar, natijada OITS virusini uzlariga yuktirib oladilar.

Kon tomir orkali giyoxvand moddalarni kabul kiluvchi ishlar aksariyat sterillanmagan ignalardan takror foydalanishlari natijasida OITS kasalligining kuzgatuvchisini  yuktirib oladilar.

3. 
   Poliomielit kasalligini keltirib chiqaradigan qo’zg’atuvchini virusologik diagnostikasi.
   

Poliomielit virusi Koksaki va ESNO viruslaridan farqli o’laroq, orqa miya suyuqligida kam uchraydi. Bakteriya mikroflorasini o’ldirish maqsadida tekshiriluv materiallarda antibiotiklar qo’shib, ulardan suspenziya tayyorlanadi. Ularni maymun, odam embrioni buyraklarining hujayra kulturasiga va odam amnioni hujayra kulturalariga yuklatiladi. Bu hujayra kulturalarida virus reproduksiyalanadi (XPT etadi) va tipga xos zardoblar yordamida hujayra kulturasidan neytralizatsiya reaksiyasini qo’yib, viruslar idintifikatsiya qilinadi.

Poliomielit kasalligida bemor qonida komplement bog‘lovchi va viruslarni neytrallovchi antitelalar paydo bo’ladi. Ularning titri kasallikning dinamikasida ortib boradi. SHu sababli bemordan juft zardoblar olinib KBR va neytrallash reaksiyalarini quyib, diagnoz qo’yiladi.        

PROFILAKTIKASI: Poliomielit maxsus profilaktikasi 1954 yil Amerikada boshlangan bo’lib, Amerikalik virusolog Dj. Solk formalin yordamida 1, 2, 3 tiplaridan undirilgan vaksina tayyorlanadi. Bu vaksina organizmda yuqori immunogenlik hususiyatiga ega bo’lib, antitelalarni hosil qiladi. Ammo bu vaksina ichak shilliq qavat hujayralaridagi virusning ko’payishiga to’sqinlik qila olmaydi. Bu vaksina muskul orasiga yuboriladi.

A.Sebinning virusning kuchsizlantirilgan shtammidan tayyorlangan tirik vaksinasi yuqorilardagidan tashqari yana sekretor me’da ichak sistemasi, ayniqsa ingichka ichakning shilliq qavatlarida ko’payib gumoral va sekretor A antitelalarni hosil qiladi. SHu bilan ichakda virulentlik polivirusni ko’payishiga to’sqinlik qiladi.

Ushbu vaksinani ishlab chiqarish texnologiyasi sobiq sovet virusologlari A.A.Smorodinsev va M.B.CHumakovlar tomonidan yo’lga qo’yilgan bo’lib, bu vaksina 85 – 95% emlangan bolalarda immunitet hosil qiladi. Vaksina draje va suyuq holda chiqariladi va og‘iz orqali yuboriladi.

Maxsus passiv profilaktika 7 yoshgacha bemor bilan muloqotda bo’lgan bolalarga hamda o’smirlarga immunoglobulin, ota – onalarning qonini quyish, sog‘lom odamlarning zardoblarini quyish bilan amalga oshiriladi. Polimielitga qarshi bolalarni yoppasiga emlash kasallikni epidemiya shaklida tarqalishini yo’q qiladi. Ushbu qoidaga amal qilib barcha bolalarni o’z vaqtida yoppasiga emlansa bu kasallikni yo’q qilish mumkin[1].

DAVOLASH: Bemorlarga immunoglobulin yuboriladi. Simptomlariga ko’ra davolanadi. Muskullarning tortishib qolishiga qarshi dorilar beriladi.      

4. 
   Kasallikni oldini olishni spetsifik usullarini ayting.
   

Oldini olish usullari: Xozir OITsga karshi amalga oshirilaetgan chora tadbirlar umumiyoldini olish tadbirlaridan iboratdir. Avvalo axoli rasida keng kullamda tushuntirish ishlarini olib borish kerak. Xar bir fukaro OITS xakida ma’lum bir minimum tushunchaga ega bulishi kerak. SHu munosabat bilan seksiual soxada tarbiyalash juda muxim axamiyat kasb etadi. Xar bir fukora uzini va boshkalarni OITSdan saklash uchun birinchi navbatda nimalarga e’tibor kilish kerakligi xakida anik ma’lumotlarga ega bulishi kerak. Gomoseksualistlar, narkomonlar, buzik ayollar, tartibsiz palla-partish jinsiy xayor kechiradigan odamlar bilan aloxida tushuntirish ishlari olib borish.  Ayniksa xalk oldida jamiyat oldida eng avvolo uz vijdoni oldidagi burchini tushuntirmok kerak. OITS infeksiyasining manbai uning yukish yullarini nazoratga olib va ularga ta’sir kilish bilan biror natijaga erishish kiyin. CHunki infeksiya manbalarining xili juda kup, ularni xozircha butunlay nazoratga olish amalda mumkin emas. Xuddi shunga uxshash kasallikni yukishyullari xam kup. Birdan bir natijaga erishish bulgan yul, OITSga karsha aloxida immunitet paydo kilish, ya’ni emlashdir.Oxirgi yillarda bk masala ustidan kup ishlar kilinmokda.

Amerikada R.G. Golov, Fransiyada L. Montane, Rossiyada R.V. Petrov va uning shoigrdlari  vaksina ishlab chikarish ustida ishlamokdalar. Kashf etilgan vaksinalar  tekshirilmokda. Olimlarning ba’zilari vaksinani odamlar ustida, boshkalari maymunlarda sinab kurmokdalar. Ajab emas, yakin kelajakda yaxshi immunogen vaksina topilsa va xozircha butun kishilik jamiyatiga xavotir tushirgan muommo echilsa.