19-ma’ruza. Avtomatikaning funksional elementlari

Avtomatik hisoblash uskunalari. Hozirgi kunda elektromexanik va elektron hisoblash qurilmalari ishlab chiqarish jarayonlarida keng qo‘llanilmoqda. Ular asosan 2 ta sinfga bo‘linadi: analogli va raqamli. Analogli hisoblash qurilmalarida matematik kattaliklar fizik analoglar bilan hosil qilinadi (kuchlanish orqali). Raqamli uskunalarda matematik kattaliklar raqamli formada namoyon eti-ladi. Raqamli uskunalar tuzilishi jixatidan murakkab va kam hisoblash xatolikka ega. Avtomatikada asosan analogli hisoblash uskunalari qo‘llaniladi, ya‘ni kirish va chiqish signalidagi matematik bog‘lanishni hosil qiladi. Bu holatda hisoblash uskunalari (HU) topshirish elementlari (TO) funksiyasini bajaradi va u taqqoslash organiga (TO) qo‘shiladi. (5.7-rasm).

7-rasm. Topshirish funksiyasi vazifasini bajaruvchi hisoblash uskunasining sxemasi

Bu sxema asosida programmali boshqarish tizimlari ishlaydi. Boshqa hola-tlarda hisoblash qurilmalari (HU) taqqoslash organi (TO) funksiyalarini bajaradi.(8-rasm).

Bu sxemada HU har doim hisoblash jarayonini boshqarib boradi va rostlagich (R) boshqarish obektiga (BO) rostlash ta‘sirini o‘tkazadi.



8-rasm. Taqqoslash funksiyasi bajaruvchi hisoblash uskunasining sxemasi

Hisoblash uskunalari teskari aloqada, ya‘ni koorektirovka zvenosida xam ishlaydi (9-rasm).

9.-rasm. Teskari aloqa funksiyali bajaruvchi hisoblash uskunasining sxemasi.

10 –rasm. Kirish signalini integrallovchi (a) va differensiallovchi (b) kuchaytir-gich sxemalari

Asosiy hisoblash uskunalari quyidagilar xisoblanadi:
-qo‘shish va ayirish uskunalari, -ko‘paytirish va bo‘lish uskunalari. Bu uskunalarda asosiy qism hal qiluvchi kuchaytirgich hisoblanadi.5.10-rasmda hal qiluvchi kuchaytirgichlarning sxemalari keltirilgan.
Kuchaytirish kaskadi sxemada uch burchak shaklida belgilanadi va kirish signali x rezistor R yoki kondensator S orqali uzatiladi, manfiy teskari aloqa chi-qish signalidan kirish signaliga R yoki S orqali uzatiladi. Masalan, ko‘paytirish yoki bo‘lish rejimi: (10,b-rasm)
Kirish signali bu yerda kuchlanish formasida (Vkir) beriladi va hisoblash na-tijasi ham kuchlanish formasida olinadi.(Vchiq): R1 va Ro rezistorlar orqali deyarli bir xil tok o‘tadi:IR=IRo chunki kuchaytirgichning kirish signali Ic=0.

Bu yerda: Uc -kuchaytirgichning kirish kuchlanishi:

R0 va R1 lar tanlash orqali bo’lish orqali xam bajariladi.