19 variant Qattiq jismning erkinlik darajasi

Fakultet: San’atshunoslik O’quv yili: 2022-2023
Yo’nalish: 60112300 - texnologik ta’lim kurs - 1:
Fan: Texnik mexanika semestr: I (kechki)
Ta’lim shakli: Kunduzgi


19 - variant

1. 
   Qattiq jismning erkinlik darajasi.
   

J; . Qattiq jismning erkinlik darajasi.
Jismning bog’liq bo’lmagan harakatlari soniga erkinlik darajasi deyiladi. Qattiq jismning bog’liq bo’lmagan barcha harakatlari soniga erkinlik darajasi soni deyiladi.
Moddiy nuqta holati uchta koordinata bilan aniqlanganidan uning erkinlik darajasi soni i3 ga, moddiy nuqtalar sistemasiniki esa i3n bo’ladi, bunda n-sistemadagi nuqtalar soni. Qattiq jismning erkinlik darajasi soni deb, uning fazodagi holatini to’la aniqlovchi koordinatalari soniga aytiladi. Qattiq jism faqat tekislikda harakatlansa u ikkita koordinata bilan aniqlanadi va erkinlik darajasi i2 ga teng bo’ladi (15-rasm).
Biror nuqtaga osilgan matematik mayatnik markazi shu nuqtada yotgan r radiusli sferik sirtda harakatlanadi.
Agar jism faqat chiziq bo’ylab harakatlansa, uning holati bir koordinata bilan aniqlanadi, erkinlik darajasi i1 bo’ladi (15 b-rasm).
Qattiq jismning biror nuqtasi qo’zg’almas bo’lsa, uning harakati 3 ta o’q atrofida bo’lib, erkinlik darajasi i3 bo’ladi. (15e-rasm) Qo’zg’almas o’q atrofidagi harakatida esa, i1 bo’lib (15v-rasm), shu o’q bo’yicha ko’chganda i2 bo’ladi (15g-rasm). Erkin qattiq jism erkinlik darajasi i6 ga teng bo’ladi (15d-rasm).
Demonstratsiya: 1) shar, 2) matematik mayatnik, 3) V-mayatnik, 4) blok, 5) uzun o’qli jism, 6) erkin jism.

2. 
   Buralish deformatsiyasi.
   

Sterjenning ko’ndalang kesimi yuzalarida faqat burovchi momentlargina hosil bo’ladigan deformatsiyalanish holatiga buralish deformatsiyasi deyiladi. Buralish deformatsiyasi amalda juda ko’p uchraydi. Masalan: mashina detallari, inshoot elementlari, vagonlarning o’qlari, tirsakli vallar, fazoviy konstruktsiya elementlari, prujinalarning o’ramlari, boltlar va shunga o’xshashlar buralish deformatsiyasiga qarshilik ko’rsatadi(1-rasm). Mashina va inshoot elementlari buralishga ishlashi bilan birga ayrim hollarda egilish yoki siqilishga ham ishlaydi. Ko’ndalang kesim yuzasi turlicha bo’lgan buralishga ishlaydigan sterjenlar ichida texnikada ko’p uchraydigan doiraviy va xalqasimon ko’ndalang kesim yuzasiga ega bo’lgan sterjenlar muhim o’rinni egallaydi. Bir uchi bilan mahkamlangan tsilindrik sterjenning, ikkinchi uchining ko’ndalang kesimiga juft kuch ta’sir ettirilsa, sterjenninng erkin ko’ndalang kesimi mahkamlangan kesimga nisbatan aylanib natijada sterjen buraladi. Sterjenning ko’ndalang kesimiga qo’yilgan juft kuch momenti burovchi moment deyiladi va Т bilan belgilanadi Sterjen buralganda uning ixtiyoriy ko’ndalang kesimidagi burovchi moment kesish usulidan foydalanib aniqlanadi. Buralishga ishlovchi tsilindrik sterjenlarga val deyiladi. Valning mustahkamligini tekshirish, ya’ni uning xavfli kesimini topish uchun sterjen o’qi bo’ylab burovchi momentning o’zgarish qonunini ifodalovchi grafik chizish kerak. O’zgarmas ko’ndalang kesimli sterjenlarning maksimal burovchi moment hosil bo’lgan kesimi xavfli hisoblanadi. Burovchi momentni sterjenь o’qi o’ylab o’zgarish qonunini ko’rsatuvchi grafikka burovchi moment epyurasi deyiladi. Sterjen buralganda uning ixtiyoriy ko’ndalang kesimidagi burovchi moment kesish usulidan foydalanib aniqlanadi. Buralishga ishlovchi tsilindrik sterjenlarga val deyiladi. Valning mustahkamligini tekshirish, ya’ni uning xavfli kesimini topish uchun sterjen o’qi bo’ylab burovchi momentning o’zgarish qonunini ifodalovchi grafik chizish kerak. O’zgarmas ko’ndalang kesimli sterjenlarning maksimal burovchi moment hosil bo’lgan kesimi xavfli hisoblanadi. Burovchi momentni sterjenь o’qi o’ylab o’zgarish qonunini ko’rsatuvchi grafikka burovchi moment epyurasi deyiladi.

3. 
   Chuzilish va siqilishda ruxsat etilgan kuchlanishlar, kesim tanlash.
   

J; Siqilish va choʻzilish (materiallar qarshiligida) — boʻylama (siquvchi va choʻzuvchi) kuchlar taʼsirida sterjen (toʻsin)ning deformatsiyalanishi (qarang Deformatsiya). S. va ch.da sterjenning d/ ga qisqarishi (yoki uzayishi) koʻndalang oʻlchamlariga uncha taʼsir qilmaydi. Sterjenning koʻndalang (oʻqiga tik) kesimlarida fakat normal kuchlanishlar o paydo boʻladi. Oddiy (oʻq boʻylab) S. va ch.da bu kuchlanishlar sterjen kesimida tekis taqsimlanadi: a = u (R — boʻylama kuch, Gʻ— koʻndalang kesim). S. va ch. materiallarning muhim mexanik xossalari boʻlib, xalq xoʻjaligining barcha tarmoqlarida (mahsulotlar tayyorlash, bino va inshootlar, koʻpriklar qurish, mashina va stanoklar yasash uchun materiallar tanlashda) albatta hisobga olinadi.
4. Evolventali profil geometriyasi.
5. Masala. Mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasini aniqlang

Tuzuvchi: T.Q.Ostonov
Kafedra mudiri: R.Jiyanqulova