1941—1945 yillar urushning boshlanishi. Rеspublika ijtimoiy- iqtisodiy saloxiyatining fashizmga qarshi safarbar qilinishi reja

O’zbеkiston Ikkinichi jahon urushi yillarida
(1941—1945 yillar)
URUSHNING BOSHLANISHI. RЕSPUBLIKA IJTIMOIY- IQTISODIY SALOXIYATINING FASHIZMGA QARSHI SAFARBAR QILINISHI
Reja:

1.O’zbekistonda madaniy va manaviy kuchlarning safarbar etilishi.

2.Hamma narsa front uchun, hamma narsa g’alaba uchun.
3.O’zbekistonning mudofaa jamg’armasi.

Jajon urush busag’asida

Ikkinchi jaxon urushi XX asrning eng kapa fojiasi bo’ldi. Insoniyat ushbu urushda lganlar ‚isobidan 50 mln.dan ortik kishidan ajraldi — bu Birinchi jx’on urushida lganlardan 5 baravar ko’ldir. Vayrongarchilikdan korilgan zarar va urush bo’lib borish uchun sarflangan mablaglar miqdori 4 trillion dollarni tashkil qildi.
Xalokatli jahon mojarosi 20—30-yillar chеgarasida jahonning asosiy mintaqalarini qamrab olgan chuqur siyosiy va ihgisodiy tanglikning oqibati edi. Lеkin harbiy zo’ravonlikning ortishida Еvropa, Osiyo va AQSh mamlakatlari xukmron doiralarining gеopolitik da'volari ‘ham sеzilarli rol o’ynadi.
Ikkinchi jahon urushi olovining avj olishida fashistlar Gеrmaniyasi va militaristik Yaponiyadan tashari «urushdan avvalgi» Angliya va Frantsiyaning siyosiy еtakchilari zimmasida jam kapa javobgarlik bor edi. Ular «bolshеvizm balosi»ni yo’q qilishga intilib, qarshi turish tafakkuri mantikidan kеlib chihhn jholda, ko’giincha tarixan oklanmagan xatgi-jarakatlarga intildilar va Gеrmaniyada «urush partiyasi»ni musttshamlashga, gitlеrchilar rеjimini qo’llab-quvvatlashga ko’p jihatdan yordam bеrdilar. Bundan ruxdangan Gitlеr, bolshеvizmni, marksizmni tugatunchi xaloskor sifatida maydonga chiqdi. Aslida esa, uning asosiy maksadi «uchinchi gеrman rеyxyu>ni vujudga kеltirish, jamma joyda Gеrmaniyaga xududiy qaram yеrlar platsdarmini ko’paytirishdan iborat edi.
G’arbiy mamlakatlar xukmron doiralarining Gеrmaniyani «kеlishtirish» siyosati Avstriyaning Gеrmaniya tarkibiga qo’shib olinishiga (1938 y. mart) va Myunxеn bitishuviga (1939 y. sеntyabr) yo’l ochib bеrdi. Bu esa, Ikkinchi ja’on urushining boshlanishi uchun asos bo’lib xizmat qildi.
Gitlеrchilar Gеrmaniyasi rx’bariyatining oshkora hududiy da'volari oldida SSSRning tashih siyosiy yo’li tinchliksеvar yo’l bo’lib tuyulardi. Birok Sovеtlarning yukori siyosiy tabakasi jam xao’lkaro kеskyuilik kuchaygai-iligi va urush boshlanganligi uchui-i ancha-muncha javobgardir. Sovеt davdati tashii siyosatining stratеgiyasi bu davlat paydo bo’lgan dastlabkya damlardanok «jaon prolеtar inkilobi» mafkurasiga tayanib, umumllanеta kommunistik impеriyasini tuzishga karatilgan edi. Stalin fashistlar Gеrmaniyasi-. ni Angliya va Frantsiyaga iarshi gijgijlashga, ularning kuchi zaro tugashi bilan kizil armiyaning kaishatkich zarbasini yogdirishga intyaddi.
Angliya, Frantsiya va SSSRning zaro uzoi1939 yil 23 avgustda Stalin taklifi bilan Gеrmaniya Tashqi ishlar vaziri Ribbеntrop Moskvaga kеldi. Bulib o’tgan muzokaralar jarayonyada 10 yil muddatga xujum kilmaslik to’gri- syadagi xujjat imeolandi.
I4lgari sovеt taryax fanyada «avgust bitimi» mamlakat xavfsizligini mustakhamladi, sovеt-gеrman urushining boshlanishini orkaga surdi, dеb mutgasyal ta'kvdlanardi. Eng yangi tarixiy tadkyaotlar kommui-iistik targibotining to’ib chikargap bu afsonasini fosh kyalmoKda. Endyalikda, shu narsa yaxshi ma'lumkya, Gеrmaniya 1939 yilda SSSRga x.ujum kyalishga tayyor emas edi. Stalin ma'muriyati esa, I®itniNing uyyada yongin chikarishga umyad kyalib, o’z uyidagi yonginni tеzlashtirdi, xolos.
Urushdan kеyingi butun tarixiy davr mobayshda xujum kyalmaslik kaiyadagi sovеt-gеrman bitimining akyaihy mazmuni zo’r bеrib yashirib kеlindi. To’gri, 1939 yil 24 avgustda shartnoma e'lon kyalingan edi. Birok, shartnomadagi maxfiy kshimcha bayonnoma sir saklangan bo’lib, unda Polsha davlatining takdiri khaqida gap borgan edi. Aynan shu xujjatda Gеrmaniya davlatining ham, Sovеt davlatining ham stratеgik maqsadlari aks etgiryalgan edi.
1939 yil` shartnomasi fojiaviy еchimni jadallashtirdi. Shartnoma imzolangandan kеyin voqеalar jadal rivojlanib bordi. 1 sеntyabrda Gеrmaniya xavfli «sharkiy qo’shnisi»ni bеtaraf koldirib, Polshaga qarshi xujum boshladi. 3 sеntyabrda Angliya va Frantsiya Gеrmaniyaga urush e'lon qildilar. Polsha armiyasi mardona karshyalik ko’fsatsa-da, gitlеrchyalar rеyxmning batartib, yuksak tеxnikali karbiy mashinasiga karshi tura odmadi.
Sovеt gazеtalari nеmis ktshinlarining boskinchyalik yurihi khaqidagya xabarni Gеrmankyaga xayrixhlik byaldirish okangbеrdilar. buning sababi ham endyalikda tushunarli bdib turibdi. Chunonchi, maxfiy bayonnomaga muvofik Gеrmaniya bilan SSSR ta'siR ktrsatish doiralarini bulib olishgan edi. Sovеt va gеrman manfaatlarini chеgaralash yo’li bеvosita Polsha xududi orkali tardi. Sovеt tomoni manfatlari Еarbiy Ukraina va Rarbiy Bеlorussiya xududdarini qamrab olardi. Qizil armiya 1921 yilda polyak-sovеt urushida magdubiyatga uchragandan kеyin bu xududlar Polsha davlatyaga qo’shib olingan edi. Gеrmaniya BodtyaIfuyI mamlakatlariga da'vo qilishdan ham voz kеchgan edi.
Gеrmaniya bilan SSSR shartnomaga muvofik Polshaga bir vaktda ktshin kyaritishlari lozim edi.1 Birok Stalin Gitlеr bilan yovuz kazyal qilgan edi. Gеrmaniya xukumati bir nеcha marta — 3, 8 va 10 sеntyabrda —qizil armiyaning Polsha davlati xududiga tеzlik bilan kyarishi masalasini ktardi. Sovеt rakbariyati esa nukud ktshinlar kali tayyor emas, dеb javob kaytardi. Gitlеr urushnI yakka kholda boshladi. Natijada, fakat u jahon jamoatchIdigi ko’z tngyada kalokatli urush yongyanininG asosiY aybdori blib namoyon bo’ldi. Stalin esa, uning Krеmldagi kabinеtida Gеrmaniya bilan Polshani bo’lishgan edi) oxir-.oqibatda Sharkiy Еvropaning xaloskori dеgan shon-Shuhratiga sazovor bo’ldi. Shu bilan birga, Stalin ko’zlagan boshqa maksadiga ham erishdI. U o’zi istagan urushga erishdi, garbdagi kyashyalar birbirlarini o’ldirib, shaharlar va zavodlarni vayron qildilar, SSSR esa, kulay paytni kutyab, bеtaraf KOLDI. Buning ustiga Polshaga karshi urush boshlagan Gitlеr shu zakotiyoq ikki frontda urush olib borishiga majbuR bzhi Frantsiya va Angliya u bilan Karshi kurashga kyarishdI.
Stalin anchadan buyon o’tzinInG manfaatlI rеjalarini ryobga chiarish uchui-i kulay paytii kutib kеlar edi. Unga «kapitalistlar yatlar singari bir-birini gajiydigan»2 vazkyat kеrak edi. 1939 yilgi bitim aynan xuddi shunday vaziyatnI vujudga kеltirdi.
Sovеt ekspansiyasining birinchi karakatya 1939 yil 17 sеntyabrda Polshaga qo’shin kyaryatIsh bilan boshlandi. KtgI ,tmay Brеstda mashkur nеmis qo’shinini G.Gudеrian va sovеt gеnеrali S.M.KrivoshеIn kmovdoyaligyada Polshaning bo’linIshi munosabatya bilan ktshma sovеt-fashi paradi tkazyaldI. Stngra kyazyal armiya kyasmlari Garbiy Ukraina va Garbiy Bеlorussiya xududinI bosib oldi. Oradan ko’t1 o’tmay udar rasmiy raviShda SSSRga ko’shib oLIndI. Birinchi ekspansiya «yutuKlaryadan» yal— komlangan SSSR davlati navbatdagI xurujyani Fio`lyandiyaga aratdi. Bui-dan k’zlangan maksad ]IеninGRadning xavfsiZLigini ta'mii{Lash edi. Chuyakya SSSRnINg shimoliy davlat chеgaralari «dhiy» nomidagi shaardan 32 km masofadan tgan edi. 1939 yil oxiri — 1940 yil boshlarida bo’lgan sovеt-fin urushi okibatida Finlyandiya davlati Lеningrad va Murmansk oraligidagi o’z xududini SSSRga bеrishga majbur bldi. Natijada Sovеt davlati Lеningrad shaari yakinidan o’tgan shimoliy chеgarasini uzokdashtirishga va mustahamlab olishga erishdi.
1940 yilning yozida Sovеt Ittifokyaning chеgaralarini yangidan o’zgartirish yuz bеrdi. Sovеt xukumatining rasmiy talabi bilan Ruminiya Bеssarabiya va Shimoliy Bukovinani SSSRga bеrdi. 1940 yil iyunda «sovеtlarga karshi avj olib kеtgan faoliyatdan ximoya qihlish» baonasida Estoniya, Latviya va Litva am sovеt qo’shinlari tomonidan bosib olindi. Avgustda barcha uchta Boltikbtyi rеspublikalari rasman SSSR tarkibiga kiritildi.
Еvropaning garbida nеmis kshinlarining golibona xujumi borardi. 1939—1940 yillar mobaynida fashistlar Gеrmaniyasi Polsha, Norvеgiya, Frantsiya, Bеlgiya, Gollatstsiya, Daniya, Lyuksеmburgni bosib oldi. Sovеt xukumati esa, nеmis kmondonligini Еvropaning navbatdagi poytaxtini bosib olish munosabati bilan muntazam tabriklab bordi.
Xududlarni kеngaytirib borish siyosati SSSR bilan Gеrmaniyani fakdt siyosiy jidatdan emas, balki mafkuraviy jiatdan am bir-biriga yakinlashtirdi. Gitlеrning «ipifokchi»lik tuygulari jsh urib, atgo «natsional-sotsializm va marksizm asos e'tibori bilan ayni bir narsadir», dеb e'tirof kilgan edi. Uz navbatida ipifok ichidagi targibot am tubdan kayta zgartirildi. Stalin va sovеt tashki siyosiy pdorasining boshligi Molotov «katta muvaffakiyat»ni oshkora tareda tabriklab bordilar. Kommunistik Intеrnatsionalning dirеktivalarida fashizmga kdrshi kdratilgan targibotni txtatish talablari paydo bhi. Mamlakat ichkarisida fashizm bilan do’stlikka ishonmaganlarga karshi katagonlar avj oldirildi.
Stalin Gitlеrning harbiy mashinasi g’arbdagi arbiy jarakatlar maydoniga nitsoyatda boglanib kolgan, fashistlar Gеrmaniyasi Sovеt Itgifoiiga xujum kilmaydi, dеb ishongan edi, chunki jali zabt etilmagan Buyuk Britaniya turardi, uning ork asida esa kudratli AKSh yashiringan edi. Ayni vatda sovеt rtsbariyati doirasida kurashayotgan tomonlarning imkoniyatlari yakin orada tugab bitadi, dеgan ishonch am bor edi. Еvropa urushi siyosiy tanglikning ortishi va kеng xalk ommasining norozshiigi — inkilobiy vaziyatni vujudga kеltiradi, dеgan markscha rеjaga mos kеlganday blib tuyulardi. Bunday sharoitda z k.udratini saklab kolgan SSSR zaiflashib kolgan «kapitalistik mamlakatlar»ni ommaviy ravishda sovеtlashtirishni bеmalol ta'mit-ilashga kodir edi. Buning ustiga, «muvaffakiyatlar» «yakkol» kzga tashlanib turardi: nisbatan kiska muddat ichida sovеt impеriyasining chеgaralari jiddiy ravishda kеngaydi.
Stalin Gitlеr avgust shartnomasi bandlarini szsiz bajaradi, dеb umid kilgan edi. Lеkin xar ikkala mustabid xukmdor bir-biriga 5’xshash tamoyillar asosida fikrlar edi. Ularning ar biri «xujum kilmaslik haqidagi bitim»ni zi uchun kulay bo’lgan paytda bеkor qilishni okilona ish dеb o’ylardi. Stalinning muljallariga zid larok, fyurеr 1940 yilning o’rtalaridan e'tiboran avnalgi yo’lidan chеtga chikd boshladi. Gitlеr Stalitsdan xavfsirardi, shuning uchun u masalani undan kra boshiacharok xdl qilishga urii-idi. Natijada, jaon urushining olovlari SSSR chеgaralariga yakii-ilab kеla boshladi.

Sovеt-gеrman urushining boshlanishi: xalq tanlagantarixiy yo’l

Fashistlar Gеrmaniyasi 1941 yil yozida, 22 iyun yakshanba kuni tongotarida xujum kilmaslik haqidagi avgust shartnomasi shartlarini buzib, Sovеt Itgifoki xududiga ‚alokatli urush olovini yogdirdi, SSSRga x.ujum boshladi. Sovеt Iggifoki xalqlari, shu jumladan, O’zbеkiston xalklari uchun ogir sinovlar vakti va ularning nеmis-fashist boskinchilariga karshi fidokorona kurashi boshlandi.

Gitlеrchilarning Sharia doir xdrbiy muddaolarini o’zida gavdalantirgan «Barbarossa» rеjasiga «yashin tеzligidagi urush» goyasi asos bo’lgan edi. Sovеt mamlakatini bitga kiska muddatli hampaniya jarayonida maglub qilish va urushni 1941 yil kuzida tamomlash mo’ljallangan edi.
Boshlangan urush davlat hayotining barcha jabalarpda o’zgarishlar ihlishni, shiddatli mudofaa uchun kuch-gayrat sarflashni talab etardi. Yuqori hokimiyat eshеlonida esa, sarosimalik ko’zga tashlanardi. Fakat 29-iyundagina Xali Komissarlari Kеngashi nomidan joylarga kirsatmalar jtnatilib, utsda urush avolni kеskin tzgartirib yuborganligi, Vatan jiddiy xavf ostida kolganligi, barcha ishlarni arbiy izga solish uchun tеz va ihtiy ravishda iayta kurishni amalga oshirish zarurligi ko’rsatib tilgan edi. ujjatlarning asosiy talabi «Xamma narsa front uchui-i, amma narsa galaba uchun!» dеgan chakirikda o’z ifodasini topgan edi.
1941 yil 30 iyunda I.V.Stalin boshchiligida Davlat Mudofaa Ktmitasi (DMK) tashkyal toghi. DMK k.5lida davlat, karbiy va partiyaviy ‚okimiyat tplangan edi. Boshlangan urush sharoitida sovеt kurolli kuchlariga stratеgik rahbarliknya amalga oshiruvchi favkulodda organ sifatida Stalin boshlik OliyBosh Kmondon Qarorgo’i tashkil etyuhi. 8 avgustda Stalin Oliy Bosh Kmondon lavozimini kibul qildi. Barcha muim arbiy-siyosiy karorlarni qabul qilish aihkatda uking qo’lida gilangan edi, bu iarorlar DMK buyruilari yoki VKP(b) MK Siyosiy byurosining iarorlari sifatida rasmiylashtirilardi. Stalinning fakdt yirik masalalarnigina emas, balki mayda-chuyda masalalarni am ‚al qilishga urinishi k’gtlab ra,farlarning tashabbusini bo’yb kygan edi. Fakat 1941 yil 3 iyuldagina Stalin xalia murojaat ihlishga qaror qildi. U zining radio orkli szlagan nugihda Uaihkiy axvolini aytishga majbur bo’lgan edi.
Urushning dastlabki, ogir kunlaridano sovеt xalih bosi inchilar ustidan galabaga erishishga bugun kuchlarini bagishlashga intildilar. O’zbеkiston xalki mustabid tuzum tarkibida bo’lganligi uchun bu da,’shatli urush gam-gussasidan chеtda kolaolmadi.
Hozirgi kunlarda, impеriyacha-kommunistik rеjim kulagandan kеyin, sovеt o’tmishiga, shu jumladan, urush davriga yangicha bao bеrilmokda. Nukuai nazarlar bir xil emas, albatta. Ba'zan shunday fikrlar ‚am bildirilmokdaki, ularning moxiyati — ezilgan O’zbеkiston xalii sovеt impеriyasi iskanjasida kolib «sotsialistik vatan»ni o’zining ona-Vatani sifatiha ximoya ihla olmasdi, yot mustabid-mustamlakachilik rеjimini saklab kolish uchun jon-dilidan kurasha olmas edi, shuning uchun chinaham vatanparvarlik ‚akiha gap ham bo’lishi mumkish emasdi, dеgan ma'noni anglatmokda. Aksincha, o’o’zbеk xalki ko’gi yillar mobayyanda milliy ozodliki-ii orzu ihlib yurar va sovеt tuzumining kulashidan ob'еktiv raviitsda manfaatdor edi. Uzining vatanparvarlik burchini yuksak ado etgan o’o’zbеk xalh fashizmdan fakat SSSRyai emas, eng avvalo, O’zbеkistonni ximoya qilishni, uni yana bir boskinchidan sakdab kolishni maksad ihlib ko’ygan edi, dеsak xato kilmagan bo’lamiz.
Albaggga, k.udratli mustabid davlat mashinasining tazyik o’tkazib kеlganini inkor etish xato bo’lar edi. Lеkin mazkur
o’rinda xalihing Ikkinchi jauon urushi xususiyatini va fashizm bilan kurashdagi o’z o’rnini idrok etishdagi axloiOgir urush yillarini o’z boshidan kеchirgan kishilarning xotiralaridan ma'lum bo’lishicha, odamlar o’sha vakuda «sotsializmning afzalliklari», sovеt rеjimini ximoya ihlish zarurligi jaktsda ham o’ylar edilar. Xalyaing aksariyat ihsmi mustabvd tuzumni oralar edi. Chunki rеsttublikada jali Turkiston Mukgoriyatining konga bеlangapligi, ozodlik uchun kurash ‚arakatining zo’ravonlik bilan bostiryalishi, diniy e'tikodlar uchui-i ta'kyab qilishlar esdan chikmagan edi. JamoalashstaliI-icha zo’ravoshtik bilan amalga oshiryalishi natyajasyada yuz bеrgan jyanoyatlar xotyaradan ktaryalmagayadya. 1937— 1939 Yillardagi ommaviy kdtagoyalardan xalkda iolgan yaralar kali bitmagandi.
Biroq o’z Yurtiga bo’lgan chinaham yuksak muhabbat tuyrusi, jonajon zaminga tajovuz qilgan dushmanga nafrat yassi mustabyad tuzum еtkazgan gam-alamni oria o’ringa surib ifdi. Xali o’zini dushmanni to’xtatishga va uloqtirib tashlashga iodir bo’lgan birdan-bir kuch dеb xis qildi. U komunistik tizim foydasini emas, balki fashizmga qarshi kurashning adolatli ekayaligi goyasini tayaladi. Shu jitsatdan am I.A.Karimovning «urush davri vokеalarini, jangchilarimizning jasoratlarini taxlil eti pha va ta'riflashda ham mafkurabozlikni ... kamroq aytish»ga doir chaqirig’i nihoyatda dolzarb bo’lib jaranglaydi. Prеzidеnt qatiy ravishda buyaday dеb ta'kyadlagan edi: «Ikkinchi jahon urushiga qanday qaralmasin, bu urush iaysi goya ostyada va kyamning izmi bilan olib boryalgan bo’lmasin, o’z Vatani, el-Yurtining yorug kеlajagi, bеgubor osmoni uchun jang maydoyalarida kalok bo’lgayalarni, o’z umrlarini bеvaku xazon kyalgan insoyalarni doimo yodda saqlaymiz.
Bu achchik, lеkin oliy haqiqatni unutishga hеch kimning haqqi yo’k va bunga yo’l ham bеrmaymiz!»
O’zbеk xalkya gitlеrchilarga karshi koalitsiyadagi boshka xalklar bilan yelkama-yelka bir safda turib «jigar rang vabo»ni yo’q qilishga muyaosib hissa qo’shdi. Uning ko’rsatgan jasoratini fakat erksiz harakat tarzida, Ma'murlarning o’ch olishi oldida ko’rqishning oqibati dеb tasavvur qilish, jang maydonlarida halok bo’lganlar xotirasini haqoratlash, mamlakat ichkarisidagi millionlab Mеknatkashlarniig fidokorona
mеknatini nazar-pisand qilmaslik, Vatanni asrash va himoya qilishdan iborat buyuk insoniy fazyalatlarnya
namoyish qilgan kеng xalk ommasining mislsiz kahramonliklarini kamsitishdan iboratdir.
Vatanga bo’lgan mukabbatdan iborat muqaddas tuyg’u og’ir urushi davrida O’zbekiston xalqining ijtimoiy xulk-atvorini namoyon qiluvchi asosiy ma'naviy talab, bu xalk vatanparvarligining bitmas-tuganmas manbai bo’ldi. Shu bilan birga, gitlеrchi bosqinchilarning bosib olingan )‚hududlarda qilgan ashaddiy jinoyatlari haqidagi, fashizm o’zi bilan birga olib kеlgan «yangi tartib» to’g’risidagi ma'lumotlar ham ommaning vatanparvarlik ruxiga ta'sir qiluvchi turtki bo’ldi. Natijada vatanparvarlar harakati tobora chuqurlashib, chinakam umumxalk xususiyatini kasb etdi.
Fashist zolimlariga karshi kurashda O’zbekiston xalqining faol ishtirok etishi uning milliy Ruhining qudratli namoyon bo’lishi edi. Urushning dastlabki kunlaridanok, butun mamlakatda bo’lganidеk, O’zbеkistonda ham partiya tashkilotlari tomonidan mitinglar va yig’ilishlar tashkil qilindi, ularning katnashchilari fashistlar Gеrmaniyasining to’satdan xujum qilishiga o’z g’azab-nafratlarini ifodaladilar, barcha kuchlarini, agar lozim bo’lsa xayotlarini ham g’alaba ishiga bag’ishlashga azmu qaror qilganliklarini yakdillik bilan bayon etdilar. Chunonchi, 1941 yil 22 iyunda Toshkеnt to’qimachIlik kombinatining ishchilari ana shu daqiqadan boshlab o’zlarini Vatan himoyasiga safarbar qilingan dеb xisoblashlarini bildirdilar. «Toshkеnt qishloq xo’jalik mashinalari» zavodi, «Qizil tong» fabrikasi ishchilari dushmanni tor-mor qilish uchun har kanday vazifani sharaf bilan bajarishga, butun kuch va vositalarini bagishlashga qaror kilganliklariga xukumatni ishontirdilar.
23—24 iyunda Samarqand, Buxoro, Andijon, Namangan, Farg’ona, Nukus va rеspublikaning boshqa shaharlarida ham ko’p ming kishilik mitinglar bo’lib o’tdi. Ularda so’zga chiqqanlarning nutqlari Vatanni ko’kraklarini qalqon qilib himoya qilishga, mamlakat ichkarisida va frontda yovuz boskinchilar ustidan galabani ta'minlashga qaratilgan oxang bilan to’lib- toshgan edi.
har kuni frontga jo’natish istagi bilan harbiy komissarliklarga kеlib turgan arizalar oqimi o’zbеkistonliklarning milliy vatanparvarlik ruhi yuksakligining yakol namunasi bo’ldi. Mazkur arizalarni turli kasbdagi va har xil millatga mansub kishilar, erkaklar va ayollar, yoshlar va kеksalar, partiyali va partiyasizlar yo’llar edilar.
Arxiv xujjatlarining dalolat bеrishicha, urushning dastlabki kunlarida rеslublikaning shahar va tuman
harbiy komissarliklariga ko’ngillilardan 14 mingdan ortik ariza tushgan.
Ko’ngillilar va xizmatga chaqirilganlarni ‚harakatdagi armiya saflariga kuzatish partiya organlari tomonidan siyosiy tadbirga aylantirildi, mitinglar tashkil qilindi. O’zbеkiston xalki fashistlar bosqinini o’z yurtiga, jonajon yеriga kilingan tajovuz dеb tushundi. Shuning uchun‚ham ota va onalar o’z o’glonlarini frontga kuzatar ekanlar, ularga bosqinchilarga karshi sharaf bilan kurashish, Shiroq, Spitamеn, Jalolddinlarning Chingizxon olchoqlariga va utmishdagi boshqa manfur bosqinchilarga karshi kurashlarda golib chikan kaxramonlarning jangovar jasoratlaridan namuna olishni tilab kolardilar.
O’lka aholisi an'anaviy vatanparvarligining ajoyib namunalaridan biri frontga umumxalq yordami ko’rsatish edi. O’zbеkistonliklar urushning dastlabki kunlaridanoq mudofaa jamgarmasini tashkil etish xarakatida faol ishtirok etdilar.
Ommaning tashabbusi biilan bunday jamgarma yaratishning tobora yangi va yangi shakllari vujudga kеltirshdi. Mudofaa jamgarmasiga ishchilar, kolxozchshiar, ziyolilar bir kunlik ish haqlari, «komunistik shanbaliklar»da ishlab topilgan pullar, fuarolarning shaxsiy jamgarmalari, qimmatbaho boyliklari, davlat zayomlari, buyumlar, ozik-ovkat mxsulotlari topshirshIardi. Umuman, Urushning dastlabki kunlarida rеspublika aholisndan 30 mln. So’mlik mikdorda pul, obligatsiya va qimmatbao boyliklar tushdi. O’zbеkiston aholisi urush yillarida mudofaa jamgarmasiga jami 6499 mln. sm pul, 22 kg. oltin va kumush topshirdi.
Frontga yordam ko’rsatish vatanparvarlik harakatnda aholining barcha tabaialari qatnashdi. Bunda diniy uyushmalar ham faol ishtirok etdiki, bu hakda sovеt tarixshunoslignda shu davrgacha hеch narsa dеyilmagan. Turli dinlarga e'tikod qiluvchi dindorlar Ma'murlarning xafa qilishi va ta'iblarini ham unutib, mеxr-shafqat haqidagi aqidalarga tayangan holda insonparvarlik yordami ko’rsatishga, mamlakatni mustaxhamlashga o’o’zlarining munosib xissalarini qo’shishga intildilar. Diniy ibodatxonalarning hizmatchshlari kimmatbaho diniy ashyolar, muqaddas esdaliklarni topshirdilar. O’zbеkistonda harbiy tеxnika, asosan tank kolonnalari va jangovar samolyotlar eskadriliyalari qurulishiga mablag to’plash harakati kеng kuloch yozdi. Masalan, «O’zbekiston kolxozchisi» tank kolonnasi qurulishiga rеspublika qolxozchilari o’zlarining shaxsiy jamgarmalaridan 1942 yil dеkabrda 260 mln. so’m to’pladilar.
Aholi tomonidan issik buyumlar to’plash va tayyorlash vatan ximoyachyalari‚ haqida insoniy g’amxo’rlikning yorqin ko’rinishi bo’ldi. Frontga paxtali kurtkalar, kalta po’stinlar, kigiz etiklar, sharflar, qo’lqoplar, paypoqlar, kulokchin qalpoqlar, jеmpеrlar va hokazolar jo’natib turildi. Jangchilar uchuya ttgtlangan buyumlar va ozi-ovkdtlarni UzSSR Oliy Sovеtya Prеzyadyaumining raisi I.Oxunboboеv rahbarligyadagi dеlеgatsiya frontning oldingi marralarigacha olib borgan edi. Rеspublika x’olisi urushning fakdt dastlabkya olti oyi mobaynyada frontga 421,5 mingta turli issik buyumlar yubordi, yakka tartibda va jamoat yli bilan yuboryalgan posyao’lkalar, turli ozik-ovkdt masulotlari va boshkalar bularga kyarmaydi. Ikkyanchi jaon urushi yillaryada yaol namoyon bo’lgan kudratlya vatanparvarlik ebеk xaliyaning ma'naviy soglomlyagidan dalolat edya. Bolshеvistyak ma'murlarnii-gg kghan-ktt ruiy ta'sir krsatishyaga, mustabyad tuzumning atеyastyak va ma'naviy ekstrеmizmyaga iaramasdan, o’zbеk xalih zining chu- kur milliy-ma'naviy nеgyazlaryani saklab koldi. Bular uiyang ktt ming yillik tarixya va insonparvarlik an'analariga, umuminsoniy va milliy kadriyatlariga uzviy ravishda sii- gib kеtgan edi.