1990-yillardagi Yaponiyaning siyosiy madaniy va ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi mundarija: kirish I bob. 1990-yillardagi yaponiyaning siyosiy madaniy va ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi

1.2. Inqilob jarayoni
XIX asrning 60-yillari oxirida. Yaponiyada burjua inqilobi yuz berdi. U "Meiji inqiloblari" ("ma'rifatli hukumat") nomi bilan tanilgan.
Yaponiya jamiyatining asosiy qatlamlari mavjud tartibga qarshi chiqdilar: dehqonlar, ishchilar, hunarmandlar, savdo-sanoat burjuaziyasi, samuraylar - kichik zodagonlarning harbiy tabaqasi va hatto ko‘plab knyazlar, asosan janubi-g‘arbiy knyazliklar, iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan.
Dvoryanlarning, ayniqsa kichiklarning bu harakatida ishtirok etishi uning hukumatning tashqi siyosiy yo‘nalishiga salbiy munosabati va uning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli yanada yomonlashishi bilan bog‘liq edi. Samuraylar, knyazlarning vassallari sifatida, odatda o‘z erlariga ega emas edilar, lekin knyazlardan guruch maoshlarini oldilar; vassallarning maoshi kamaydi, ularning soni kamaydi va ko‘pchilik boshqa ijtimoiy guruhlar safiga qo‘shildi. Dvoryanlar, shu jumladan oppozitsiya knyazlari, nisbiy hamjihatligi, harbiy tashkilotning mavjudligi va iqtisodiy imkoniyatlari tufayli harakatda etakchi rol o‘ynadi. Ular chet el tajribasini hisobga olgan holda islohotlar zarurligini tan olishdi, ammo ularni yuqoridan, davlat yordamida amalga oshirish kerak deb hisoblashdi
Bunday sharoitda Knyaz-samuray harakatining o‘ziga xos vazifalari shakllantirildi: shogunatni ag‘darish, imperatorning hokimiyatini tiklash va uning nomidan zarur islohotlarni amalga oshirish.⁵
1866-yil oxiri va 1867-yil boshlarida dehqonlarning chiqishlari ayniqsa keng ko‘lamga ega bo‘ldi. Ba'zi shaharlar Shogun ma'muriyatiga bo‘ysunishni rad etishdi. Katta savdogarlar hukumat amaldorlari hokimiyati bilan kamroq hisoblanib, ko‘proq mustaqillikka erishdilar. Faqat Edoda, poytaxtda burjuaziya shogunni qutqarishga harakat qildi, chunki ko‘plab yirik firmalar hukumatni moliyalashtirgan va uning bankrotligidan manfaatdor emas edi.
1867-yilda imperator Komey vafot etganidan so‘ng, 15 yoshli Mutsuxito taxtga o‘tirdi. Bundan foydalanib, antisegun koalitsiyasi rahbarlari yangi imperator nomidan memorandum tuzib, shogunga hokimiyatni darhol imperatorga qaytarishni va o‘zlarining yovuzliklari haqida hisobot berishni talab qilishdi. Ushbu memorandum 1867-yil oktyabr oyida tosa shahzodasi tomonidan Kaiki shoguniga topshirilgan. Dushmanlarining katta kuchlarini hisobga olgan holda, Shogun memorandum talablariga rasmiy ravishda rozi bo‘ldi, ammo kurashga faol tayyorgarlik ko‘rishni boshladi.
Shogun ularga sodiq qo‘shinlarni ularga qarshi harakatga keltirdi, ammo ular qattiq mag‘lubiyatga uchradilar (1868 yil yanvar). Bir necha oydan so‘ng Shogun taslim bo‘ldi. Hokimiyat knyazlar va samuraylar - imperator tarafdorlari qo‘liga o‘tdi. Imperator hokimiyatining tiklanishi rasman e'lon qilindi.⁶
Muxolifat ham qurolli jangga tayyorgarlik ko‘rayotgan edi. 5 ta knyazlikning harbiy kuchlari kuchli armiyaga birlashdilar, ammo Shogun ham qo‘shinlarni yig‘ib, ularni Kiotoga ko‘chirishga muvaffaq bo‘ldi. 1868-yil yanvar oyida Fusima va toba janglarida Shogun mag‘lubiyatga uchradi va Edoga qochib ketdi. 1868-yil may oyida Shogun hukumat qo‘shinlariga jangsiz taslim bo‘ldi va o‘z nasl mulkiga ketdi. Biroq, inqilobchilarga qarshi harbiy harakatlar davom etdi. Oktyabr oyida Xonsyu orolidagi Shogun tarafdorlari mag‘lubiyatga uchradi, 1869 yilning bahorida hukumat floti va qo‘shinlari Xokkaydo orolida to‘plangan harbiy kuchlarni mag‘lub qildilar. Shogunat o‘z faoliyatini to‘xtatdi. Ushbu yillardagi voqealar Yaponiya tarixida " Mydzi " inqilobi sifatida saqlanib qoldi. Bu nom imperator Mutsuxito hukmronligining rasmiy nomi Mydzi deb ta'riflanganligi bilan bog‘liq bo‘lib, bu so‘zma-so‘z "ma'rifatli hukmronlik"degan ma'noni anglatadi.
Dehqonlar harakatining parchalanishi va etarli darajada tashkil etilmaganligi, burjuaziyaning nisbiy zaifligi ko‘p jihatdan ushbu inqilobning tugallanmagan xususiyatini belgilab berdi. Shunga qaramay, mamlakat burjua rivojlanish yo‘liga kirdi. Bu har doim ham izchil bo‘lmasa-da, lekin ob'ektiv ravishda Yaponiya jamiyatini modernizatsiya qilish, uni yuqori texnik va davlat-huquqiy darajaga etkazish uchun ishlab chiqilgan iqtisodiy va siyosiy islohotlar bilan tasdiqlangan.
70-80-yillardagi burjua islohotlari yangi hukumat oldida Meiji rahbarlari tomonidan "boy mamlakat va kuchli armiyani yaratish"shiori shaklida shakllantirilgan mamlakatni iqtisodiy va harbiy jihatdan jadal mustahkamlash vazifasi qo‘yildi.
Yaponiya hukumati chet elliklar bilan munosabatlar va hamkorlikni yo‘lga qo‘yishni boshladi, garchi ularni hurmatli masofada saqlashga harakat qilsa ham. Qadimgi feodal tuzum yo‘q qilindi va uning o‘rniga Prussiya modeli bo‘yicha armiya va Britaniya modeli bo‘yicha harbiy flot bilan frantsuz modeli asosida yaratilgan yuqori markazlashgan byurokratik boshqaruv o‘rnatildi.
1878 yilda umumiy harbiy xizmat to‘g‘risidagi qonun joriy etildi. Uning qabul qilinishi, birinchidan, samuray tuzilmalarining tarqatib yuborilishi, ikkinchidan, 1871 yilda "barcha sinflarning tengligi"e'lon qilinganining bevosita natijasi bo‘ldi. Yaponiya armiyasi Evropa modeli asosida yaratilgan bo‘lsa — da, uning mafkuraviy asosini imperator — "tirik Xudo", paternalizm ("ofitser-askarlarning otasi") va boshqalarga sig‘inish bilan o‘rta asr samuray axloqi tashkil etdi.
1872 yilda eski unvonlarni tugatish to‘g‘risida qonun qabul qilindi, bu esa yuqori zodagonlar va quyi zodagonlarga bo‘linishni soddalashtirdi, qolgan barcha aholi "oddiy xalq"ga tayinlandi.
Yaponiyaning o‘qimishli yoshlari G‘arbning siyosat va boshqaruv, harbiy fan, sanoat, texnologiya, savdo va moliya sohasidagi yutuqlarini o‘rganish uchun chet elga sayohat qilishlari mumkin edi. Buning maqsadi keyinchalik o‘z mamlakatida eng samaralilarini joriy etish edi.
Inqilobiy o‘zgarishlarning umumiy oqimida G‘arb ilm-fanining yutuqlariga eshiklarni ochgan an'anaviy ta'lim tizimi bo‘lgan yapon maktabining islohoti ham bo‘lib o‘tdi. G‘arb uslubidagi yangi maktablar ochildi. Chet ellik mutaxassislar yapon hamkasblarini o‘qitish uchun mamlakatga kelishdi. Meiji hukumati bu sohada qiyin vazifani hal qilishi kerak edi. Bir tomondan, unga yapon maktabini modernizatsiya qilmasdan, G‘arb modeli bo‘yicha ta'lim olmasdan, boy, kuchli davlatni yaratish muammosini hal qilishning iloji yo‘qligi aniq edi, boshqa tomondan, G‘arb fanlari va g‘oyalariga haddan tashqari ishtiyoq o‘ziga xos madaniyatni yo‘qotish, mavjud yapon millatining yaxlitligini buzish va mamlakatda xorijiy pozitsiyalarni mustahkamlash bilan bog‘liq edi. Shu sababli, hukumat chet elliklarning Yaponiyada qolish muddatini belgilab qo‘ydi va ularni o‘z vaqtida tark etishlarini nazorat qildi.
Mafkuraviy sohada ham o‘zgarishlar yuz berdi. Buddizm o‘rniga sinto davlat dini deb e'lon qilindi, u qadimgi Xudo – Quyosh ma'budasiga sig‘inishni saqlab qoldi, Tenno kultini yuqori samoviy kuchlarning timsoli sifatida kiritdi. Bu Yaponiyada joylashgan samoviy jismlar xudosi yaponlarning butun insoniyat ustidan ustunligi haqidagi dalil ekanligini ta'kidlashi kerak edi.⁷
Yaponiya hukumati xususiy tadbirkorlikni rag‘batlantirdi. Uni qo‘llab-quvvatlovchi shiorlardan biri: "sanoatni rivojlantirish va tadbirkorlikni rivojlantirish". Korxonalar qoniqarli ishlay boshlagach, hukumat ularni ko‘pincha xususiy kompaniyalar va korporatsiyalarga zarar etkazgan holda sotdi.
Islohotlar davomida G‘arb texnologiyalari va ishlab chiqarishni tashkil etishning g‘arbiy shakllari milliy sharoit va o‘rnatilgan an'analarga moslashtirildi. Iqtisodiy siyosatda "yapon ruhi va Evropa bilimlari"qoidasi mavjud edi. Bu vaqtda Yaponiyada ko‘plab kichik va kichik korxonalar mavjud edi. Ammo armiya manfaati uchun ishlaydigan metallurgiya, mashinasozlik kabi og‘ir sanoat tarmoqlari katta ahamiyatga ega edi. Og‘ir sanoat intensiv subsidiyalar va yuqori protektsionistik tariflar sharoitida rivojlandi, chunki teng bo‘lmagan shartnomalar 1898 yilda o‘z kuchini yo‘qotdi.
Shuningdek, mahalliy xom ashyo: ipak va paxta ishlab chiqarishga asoslangan an'anaviy yapon to‘qimachilik sanoatida ham o‘zgarishlar yuz berdi. Paxta ishlab chiqarish g‘arbiy, asosan Britaniya, tovarlarni mashina usulida ishlab chiqargan raqobat tufayli yo‘q qilindi. Ipak ishlab chiqarish, aksincha, rivojlandi va 1900 yilda. ipak mato savdosi eksport daromadining deyarli 10 foizini tashkil etdi. Dastlabki yillarda Meiji eksport tarkibida ipak bilan bir xil joyni egallagan choy ham muhim eksport tovarlari edi. Ammo Yaponiyaning keyingi rivojlanishi uchun eng muhim va muhim islohotlar agrar islohot, sud islohoti va 1889-yilda Konstitutsiyaning kiritilishi edi.