Materializm — olamning asosida materiya, ya’ni moddiy narsalar yotishini e’tirof etadigan, moddiylikni ustuvor deb biladigan ta’limot.
Idealizm — olamning asosida ruh yoki g’oyalar yotadi, dunyo voqeligi va rivojida g’oyalarni ustuvor deb ta’lim beradigan falsafiy ta’limot.
Antik falsafa - qadimgi davrda eramizdan avvalgi VIII asrda Yunonistonda, eramizdan avvalgi II asrda Rim jamiyatlarida shakllanib, eramizning VI asriga qadar rivojlanib kelgan falsafiy ta’limotlar umumlashmasi.
Vedalar - diniy mazmunga ega adabiyotlar. Ba’zi taxminlarga ko’ra, deyarli to’qqiz asr davomida Hindiston yarim orolida yashab kelgan qadimiy xalq va elatlar tomonidan yaratilgan.
Upanishadalar – “sirli bilimlar” deb atalib, vedalarning falsafiy qismidir. U ma’lum bir kitob yoki falsafiy risolalar shaklida bo’lmay, balki turli mavzularda, turli davrlarda asosan noma’lum mualliflar tomonidan yaratilgan matnlar to’plami. Har bir matn u yoki bu muallifning falsafiy mushohadalarining qisqacha bayonidan iborat.
Eley maktabi - pifagorchilarning ittifoqi kabi Elladaning Eley shahrida yuzaga kelgan. Bu maktabning asosiy namoyondalari Ksenofan, Parmenid, Zenon va Melisslardir. Eley maktabi ta’limoti qadimgi Yunon falsafasining shakllanishida, uning kategoriyalari, jumladan, borliq kategoriyasining rivojida yangi qadam hisoblanadi. Ioniyaliklarda borliq jismiy, pifagorchilarniki esa matematik bo’lsa, Eley maktabida u falsafiydir. Eleyliklar birinchilar katorida borliq va tafakkur o’rtasidagi munosabat masalasini qo’ydilar. Antik falsafa shakllanishining yakuni Eley maktabi bilan tugallanadi.
“Veda” — “diniy kitoblar”, “astika” — “Veda”ning muqaddasligini tan oluvchi, “nastika” — uning muqaddasligini tan olmaydigan maktablar.
“Dao” — “tabiat qonuni”, “Si” — borliqning asosida yotgan besh unsur, “yan” — “yorug’lik kuchi”, “in” — “zulmat kuchi”, “metafizika” — qadimgi yunonistonliklar fikricha, “borliqning asosini o’rganadigan dastlabki falsafiy maktab”.
Do'stlaringiz bilan baham: |
