Kim ishidur sabr ila shukr-u hayo [3].
Yaʼni: Sen shunday odamni toʻgʻri, riyosiz deb bilgin, qachonki u sabr bilan, shukru hayo bilan ish koʻrsa.
Darhaqiqat, insonning hayot deb atalmish bu maskanda yuksak maʼnaviyatli shaxs deya tan olinishi eng murakkab va mushkul ishdir. Bu nomga sazovor boʻlish uchun shoir nazdida insonda eng avvalo sabr boʻlishi lozim.
Alisher Navoiy tomonidan yuksak ardoqlangan ustozi Abu Lays Samarqandiy insonlarning yaxshi darajasiga yetishishi haqida: “Bilgilki, banda yaxshilarning darajasiga aziyatlar va mashaqqatlarga sabr qilish bilan erishadi”[4: 257], – deydi. Bu masalada ustoz-shogird munosabatlaridagi hamfikrlikni koʻrish mumkin.
Navoiy asarlarini oʻqir ekanmiz, unda bir-biriga zid boʻlgan obrazlarga duch kelamiz. “Hayrat ul-abror”ning XXXV bobida ham biri sabrli boʻlgan, ikkinchisi sabrsiz va shoshqaloq boʻlgan ikki hamroh hikoyati keltiriladi. Bu haqda navoiyshunos olim I.Haqqul quyidagilarni bayon etadi: “Navoiy aksariyat oʻrinlarda nodonga dononi zid qoʻyib mushohada yuritadi. Bu goʻyo qorongʻulikka qarshi yorugʻlik haqida soʻzlayotganga oʻxshaydi”[5: 55]. Shoir hikoyatida hamrohlar yoʻlda bir toshga duch kelishadi. Toshning orqa tarafida bir yozuv boʻlib, unda xazina haqida gapirilgandi. Mashaqqatiga bardosh bergan inson xazinaga ega boʻlar ekan. Bu mashaqqatlardan yiroq yurishni istagan kishi uchun eng yaxshi narsa – sabr qilishdir.
Har kishi bu ranjdin oʻlsa yiroq,
Sabr-u qanoat boridin yaxshiroq. (125-bet)
Sabrli inson hamrohining boylik hirsida toshning tagini qazishga tushib ketganligini koʻrib, beparvo oʻtib ketadi va bir shaharga borib qoladi. Darvozadan birinchi kirgan kishi ushbu mamlakatga podshoh boʻlishi belgilangan edi. U mamlakat shohi boʻladi. Shoshqaloq esa koʻp mehnat qilib, yakunida “Kim xomtama boʻlsa, u dunyoda doim azobda”, degan yozuvgagina erishib, tamagirlikda xor-zor boʻladi.
Oni qanoat qilibon shahriyor,
Muni tamaʼ ranji qilib xoksor. (126-bet)
Navoiy bu hikoyat orqali sabr insonni har qanday vaziyatda toʻgʻri yoʻlga boshlashini dalillaydi. Hikoyat Gulxaniyning “Zarbulmasal” asaridagi Yapaloqqush va Koʻrqush oʻrtasidagi suhbatni eslatadi.
Sabr bilan basta eshikdur kushod,
Do'stlaringiz bilan baham: |
