2 – Ma’ruza Mavzu: Moddiy nuqta dinamikasi. Dinamikaning asosiy vazifasi. Inersial va noinersial sanoq sistemalari. Nyutonning I qonuni (inersiya qonuni). Nyutonning II qonuni. Kuch. Nyutonning ш qonuni

Nyutonning uchinchi harakat qonuni
N yutonning ikkinchi qonuni harakatda kuchlarning qanday ta'sir miqdori bilan ta'riflanadi.kuchlar qanday paydo bo’ladi degan tabiiy savol tug’iladi.Kuch istalgan jismga ta’sir qilsa boshqa jismdan ham qarama-qarshi kuch yuzaga keladi.Masalan, inson mahsulot ortilgan telejkani itaradi,bolg’a mixni uradi, magnit temirli ignani tortadi.Har bir hodisada bir jism ikkinchi jism bilan ta’sirlashadi .Nyuton tushundiki vaziyat bir tomonlamayuzaga kelmaydi. Haqiqatdan bolg’a mixga qarab ta’sir qilsa mix ham bolg’aga aks ta’sir qiladi Kuzatuvlar biron-bir jism ustiga qo'llaniladigan kuch har doim boshqa jismlar tomonidan qo'llaniladigan kuch, deb ta’riflash mumkin. Shu sababli Nyuton kuch shunday bir tomonlama emas, deb tushundi. Nyuton fikricha, ikki jism teng ravishda ta’sirlashish kerak. Bolg’a qoziqqa kuch bilan ta'sir qilsa va qoziq orqaga bolg'acha bo'yicha kuch bilan ta’sir etadi. Bu harakat Nyutonning uchinchi qonuni mohiyatidir: bir jism ikkinchi jism ustida kuch bilan ta'sirga ega bo'lsa, ikkinchi jism birinchi jismga qarama-qarshi yo'nalishda teng kuch bilan ta’sirlashadi¹.
Agar stol chetiga qarshi bosganingizda Nyutonning uchinchi qonun amal qiladi. Dalil sifatida, Qo'lga qarashlozim. Qo'lingni ning shakli, bir kuch unga qo'llaniladigan bo’lsa , dalil buziladi. Siz qo'lni press holda stol chetida ko'rish mumkin. Sizga hatto stol tomondan bir kuch qo'ymasligi natijasida og'ritadi; azoblantiradi! Nyutonning uchinchi qonun yana bir namoyishi sifatida, muz va Skater rasmini ko'ramiz. A-rasm. U erda uning skater va muz orasida juda kam ishqalanish, shuning bir kuch uning ustiga qo'llaniladigan bo'lsa, u bemalol harakat qiladi. U devorga bo'lyapti; va keyin u orqaga harakat boshlaydi. u devorga ta'sirga ega kuchi, uni harakat boshlashi mumkin emas. Nimadir uning qimirlay boshlash uchun unga bir kuch o'tkazish kerak edi, va bu kuch faqat devor tomonidan qo'llaniladigan bo'lishi mumkin. devor bilan kuch u devorga ta'sirga ega kuchga teng va qarama-qarshi Nyutonning uchinchi qonuni bilan hisoblanadi¹.
O’zaro ta’sir qiluvchi ikki jism bir-biriga kattaligi jihatdan teng va yo’nalishi jihatdan qarama-qarshi bo’lgan kuchlar bilan ta’sir qiladi:
(2.15)
Bu kuchlar turli xil jismlarga qo’yilgan bo’lgani uchun ular bir-birini kompensatsiyalamaydi. (2.15) dan shu narsa kelib chiqadiki, ikki jismning faqat bir-biriga o’zaro ta’sirining o’zi ikkala jismni bir yo’nalishda harakatlantira olmaydi. Buning uchun ular biror uchinchi jism bilan o’zaro ta’sirlashishi kerak. Masalan, teplovoz vagonlarni o’zining vagonlar bilan o’zaro ta’sirlashishi tufayli emas, o’zining tayanch rel'si bilan o’zaro ta’siridan yuzaga kelayotgan ishqalanish kuchlari tufayli tortadi.
Mexanikada kuchlar gravitatsion-og’irlik, elastik va ishqalanish kuchlariga bo’linadi. Jismga ta’sir etayotgan kuch to’g’risida tasavvurga ega bo’lish uchun:

1. 
   kuchning qanday kattalikda ekanligini;
   

1. 
   kuchning qanday yo’nalishda ta’sir etishini;
   

2. 
   kuch jismning qaysi nuqtasiga qo’yilishini;
   
3. 
   kuchning tabiatini bilish kerak bo’ladi.