2- mavzu: kiber jinoyatchilik tarixi va evolutsiyasi

---

2- MAVZU: KIBER JINOYATCHILIK TARIXI VA EVOLUTSIYASI
2.1. Kiber jinoyat tushunchasi va uning tez rivojlanishiga asosiy sabablar
 
2.2. Kiberjinoyat va raqamli inqilobning ilk namunalari 
 
2.2.1. Kiberjinoyatlarning jadal rivojlanishining asosiy sabablari
2.3. Kiberjinoyatning turli faoliyat toifalari va unga misollar 
 
2.4. Kiberjinoyatning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari
2.5. Kiber qonunlar va qoidalar 
 
2.6. Kiberjinoyatchilikka qarshi kurashda xalqaro hamkorlikning roli
Kalit soʻzlar: raqamli inqilob, kiberjinoyat tarixi, kompyuter virusi, morris vorm,, 
xakerlik, ruxsatsiz kirish, fishing, parolni buzish, troyan, ransomware, spyware, botnetlar, onlayn 
firibgarliklar, ma’lumotlarning buzilishi, maxfiylik buzilishi, intellektual mulkni, GDPR, josuslik, 
oʻrilmagan texnologik taraqqiyotni, balki jinoiy faoliyat uchun yangi chegara – 
o
ʻ
o
ʻ
o
ʻ
o
ʻ
o
ʻ
o
ʻ
’
o
ʻ
g
ʻ
o
ʻ
o
ʻ
o
ʻ
Ushbu landshaftda kiberjinoyat turli xil shakllarda gullab-yashnagan, ularning 
har biri alohida toifalarga ajratilgan. Ushbu bobda kiberjinoyatchilar moliyaviy, 
mafkuraviy yoki siyosiy maqsadlarda texnologiyani manipulyatsiya qilishning son-
sanoqsiz usullari haqida tushunchalar berib, ushbu toifalarni oʻrganadi. Haqiqiy 
misollar orqali biz kiberjinoyatchilik faoliyatining anatomiyasini tahlil qilamiz, bu 
raqamli huquqbuzarliklarni tavsiflovchi taktika, texnika va tartiblarni ochib beramiz. 
Jinoyatchilar va qonun ustuvorligini ta’minlashga intilayotganlar oʻrtasidagi 
kurash davom etar ekan, butun dunyo boʻylab hukumatlar kiberqonunlar va 
qoidalarning tuzatishlari bilan javob berishdi. Ushbu bobda yurisdiktsiyalar 

---

kiberjinoyatchilik harakatlarini aniqlash, ta’qib qilish va jazolash bilan qanday 
kurashayotganini oʻrganib, ushbu huquqiy javoblarning umumiy koʻrinishi 
keltirilgan. Huquq yoʻlaklariga nazar tashlab, biz texnologiya, jamiyat va qonun 
oʻrtasidagi murakkab oʻzaro ta’sirni koʻrib chiqamiz. 
Kiberjinoyatning ta’siri sud zallari va qamoqxona kameralaridan tashqariga 
chiqadi; u iqtisod va jamiyatlarning butun tuzilishida aks etadi. Kiberjinoyatlarning 
muhim holatlarini oʻrganish orqali biz qimmatli saboqlar va tushunchalarni olamiz, 
bu hodisalar fosh qiladigan zaifliklarni va raqamli himoyani kuchaytirish boʻyicha 
koʻrilgan choralarni ochib beramiz. 
Ushbu oʻzaro bogʻliqlik asrida kiberjinoyatning xalqaro tabiati chegaralar 
boʻylab hamkorlikni talab qiladi. Biz kiberjinoyatchilikka qarshi kurashda xalqaro 
hamkorlikning rolini koʻrib chiqamiz, ma’lumot berish, ekstraditsiya qilish va 
ma’lumot almashish muammolarini tahlil qilamiz. Ushbu tahdidning global 
oʻlchovlarini tushunib, biz xavfsizroq raqamli kelajak sari yoʻnalishni belgilaymiz. 
Va nihoyat, ushbu bob kiberjinoyatning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarining 
murakkab gobelenini ochib beradi. Moliyaviy yoʻqotishlardan tortib ishonchni 
yoʻqotishgacha boʻlgan kiberhujumlarning oqibatlari toʻgʻridan-toʻgʻri qurbonlar 
doirasidan tashqariga chiqib, kengroq ijtimoiy-texnik landshaftni shakllantiradi. 
Bunga javoban tashkilotlar va shaxslar zamonaviy kibertahdidlarni yumshatishga 
qaratilgan kiberxavfsizlik strategiyalarini ishlab chiqdilar. Oldini olish, aniqlash va 
javob berishga qaratilgan ob’ektiv orqali biz kiber baxtsizlikning doimiy oqimidan 
himoya qiluvchi vositalar va amaliyotlarni oʻrganamiz.